Iemand die het bijna 13 jaar uithoudt als premier van Nederland, moet wel bijzondere capaciteiten hebben. Nooit zat een minister-president zo lang in het Torentje aan de Haagse Hofvijver.

In verbaal opzicht was de liberaal waarschijnlijk de beste premier die Nederland ooit heeft gehad. In debatten dacht hij altijd drie stappen vooruit. Ook zijn sociaal-communicatieve hoogbegaafdheid viel op. Altijd wist hij met zijn politieke opponenten bruggetjes te slaan naar gemeenplaatsen. Hij weet wat mensen irriteert en wat ze tevreden maakt. Daar speelde hij op in. Zo wist hij hun sympathie te winnen. Met Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren deelde hij een afkeer van bezit en luxe spullen: „Allemaal gedoe.” Met FvD-voorman Baudet wisselde hij tijdens debatten briefjes uit over klassieke muziek.

Rutte bezit een mateloze hoeveelheid energie. Volgens zijn vroegere voorlichter Friso Fennema lijkt het erop dat hij „als kind in een pot met energiedrank is gevallen”.

Bijna altijd wilde hij op de foto met mensen die hem op of rond het Binnenhof toevallig ontmoetten. Voor mensen die dicht bij hem stonden, toonde hij oprechte interesse.

Gejankt

De vliegramp met de MH17 in 2014 raakte hem diep. Over het moment waarop hij midden in de nacht hoorde dat de koelwagons met daarin de slachtoffers eindelijk richting Nederland kwamen, zei hij later: „Dat was de eerste en enige keer dat ik in mijn baan echt gejankt heb.”

Bij christenen won Rutte sympathie door geregeld uit te komen voor de betekenis die het geloof voor hem heeft. Dat uitte zich bijvoorbeeld in zijn keus om niet de belofte, maar de eed af te leggen. In 2016 hield hij in Den Haag een zogenaamde lekenpreek. „Het geloof hoort bij me. Ik omschrijf het vaak als: voor 49 procent twijfel en voor 51 procent zeker weten. Een instinctief zeker weten, dat bestaat naast het verstand.”

Veel bewindslieden uit de kabinetten-Rutte uitten hun waardering voor de manier waarop hij leiding gaf. Rutte wist mensen aan zich te binden. En voor twaalf problemen wist hij minimaal dertien oplossingen te bedenken.

Af en toe ging Rutte zich tijdens kabinetsvergaderingen te buiten en sloeg hij met deuren. Maar altijd kwam hij daar direct of daags erna op terug. Tegelijk nam het vertrouwen in Rutte de afgelopen jaren onmiskenbaar af. Dat kwam bovenop de nodige affaires in de jaren daarvoor, zoals de gebroken verkiezingsbeloftes over de koopkrachtverbetering en het stopzetten van de noodhulp aan Griekenland. Alles bij elkaar werd het voor hem steeds moeilijker om geloofwaardig te kunnen functioneren. De trage afwikkeling van de toeslagenaffaire en de Groninger aardbevingsschade deden eveneens afbreuk aan zijn reputatie.

Eerder liet Rutte dergelijke problemen van zich afglijden, als een natte eend die wat waterdruppels van zijn veren schudt. Naarmate de jaren vorderden, ging dat lastiger.

Het probleem was dat Rutte het moeilijk vond zijn fouten ruiterlijk te erkennen. Te vaak vluchtte hij in bijzondere formuleringen, zoals bijvoorbeeld: „Daarmee heb je natuurlijk wel iets van een verbreding aangebracht in de feitelijkheid”. Of: „Dat heb ik mij verkeerd herinnerd.”

Onomkeerbaar moment

De laatste formulering gebruikte Rutte op 1 april 2021 tijdens het debat over de ‘functie elders’-zin, die sloeg op Kamerlid Pieter Omtzigt. In de eerste gesprekken met de verkenners over de formatie deed Rutte zelf actief suggesties voor het neutraliseren van Omtzigt, maar de man met het fenomenale geheugen kon het zich later niet meer herinneren. Het werd een belangrijk, zo niet onomkeerbaar moment in het proces van afbladdering.

Het Omtzigt-debat ijlde lang na en droeg er mede aan bij dat de formatie van het kabinet-Rutte IV de geschiedenis is ingegaan als de langstdurende ooit. Gehavend kwam Rutte de strijd te boven.

Zondagochtend lichtte hij de VVD-top in over zijn vertrek, zo onthulde het AD dinsdag. Rutte deed dat in de aan de Noordzeekust gelegen villa van Ben Verwaayen; een oud-topman uit het bedrijfsleven die al vele jaren lang zijn klankbord is. Slechts een handjevol vertrouwelingen was erbij; ook het gros van de Tweede Kamerfractie plus de VVD-bewindslieden werden maandag compleet overvallen door het nieuws.

Voordat hij aankondigde een punt te zetten achter zijn loopbaan, daalde opnieuw een regen van persoonlijke verwijten op hem neer vanwege zijn aandeel in de val van het kabinet over de asielkwestie.

Eén ding is zeker nu het tijdperk van Mark Rutte zijn einde nadert: met zijn hebbelijkheden en zijn onhebbelijkheden heeft hij een belangrijk stempel op de Nederlandse politiek gedrukt.