Slavernij is van alle tijden. Nederland speelde op het wereldtoneel eeuwenlang een grote rol in de slavenhandel. Maar waar en wanneer precies? Een overzicht in feiten, cijfers en termen.
Tussen 1518, het eerste jaar waarin Nederlanders in slaven handelden, en 1863, het jaar waarin Nederland officieel de slavernij afschafte, kende het op papier op eigen grondgebied geen slavernij. In de praktijk kwamen echter met eigen en buitenlandse schepen mensen mee die gedwongen werden om onder andere als bediende te werken.
Bij slavenhandel wordt in veel gevallen gedacht aan het halen van mensen uit West-Afrika voor de Noord- en Zuid-Amerikaanse markt. Echter: Nederlanders handelden ook in mensen uit Azië en Oost-Afrika. Deze slaven werden ingezet in Indië. Echt lucratief was de handel op zich niet. Aan boord van de slavenschepen overleden zowel veel slaven alsook bemanningsleden. De verdiensten waren laag. Maar onder andere de plantages in Amerika hadden wel aanvoer nodig.
Nederland had over de hele wereld koloniën. De grootste was het huidige Indonesië. Ook Suriname en de Boven- en Benedenwindse Eilanden hoorden erbij. Verder had Nederland bezittingen in Afrika en Noord- en Zuid-Amerika. Onder meer in Zuid-Afrika en New York herinneren topografische namen aan die tijd. In de bewuste gebieden werden volop slaven ingezet, onder andere op plantages.
Hoeveel slaven werden er verhandeld en in welke periode? Die vraag is gemakkelijker gesteld dan beantwoord. Over de handel tussen Afrika en Amerika is namelijk veel bekend. Feiten en cijfers over de handel tussen Afrika en Indië zijn er echter nauwelijks. Het aantal betrouwbare bronnen is schaars.
Tussen 1518 en 1863 verhandelde Nederland zo’n 528.000 slaven tussen Afrika en Noord- en Zuid-Amerika. Daarmee staat Nederland op de vierde plaats, na Portugal, Engeland en Frankrijk. Onderweg stierf zo’n 5 tot 15 procent van de slaven. Er werd geruild tegen luxe goederen zoals koffie, tabak, suiker en zilver. De prijs van een slaaf verschilde. Enkele documenten uit de zeventiende eeuw noemen prijzen van 18, 20 en 24 gulden per slaaf.
Tussen Afrika en Indië vervoerde de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) in enkele eeuwen tijd honderdduizenden slaven. Hoeveel het er waren, is niet duidelijk. Schattingen lopen uiteen van zo’n 600.000 tot 1,1 miljoen. Aan de handel op zich werd niet veel verdiend. De slaven waren in Indië nodig als goedkope arbeidskrachten.
