„Wij wiskundigen zijn heel terughoudend met het gebruik van de term ”genie”. Als het over Pascal gaat is er echter geen twijfel mogelijk. Hij behoort tot het zeldzame soort van genieën”, zegt Cédric Villani, wiskundige en erevoorzitter van de Fondation Blaise Pascal. Hij spreekt bij de presentatie van een postzegel die ter ere van de 400e geboortedag –19 juni 1623– wordt uitgegeven. „Een postzegel is iets kleins en alledaags, tegelijk is het iets wat altijd op reis is en in verband staat met iets groots: de uitwisseling van ideeën. Onze maatschappij moet zich voeden met de dialogen, discussies en dromen van hen die ons zijn voorgegaan.”

Eenvoud

Toen hij op de middelbare school over ”le pari de Pascal”, (de weddenschap of gok van Pascal) hoorde, vond hij dat maar matig interessant. Kort gezegd komt de redenering hierop neer: Wed erop dat God bestaat. Heb je het mis, dan verlies je niets, is het wel zo, dan win je alles. Dertig jaar later, na een carrière in de wetenschap en politiek, is Villani gefascineerd door de verrassende eenvoud van dit argument en door het feit dat Pascal het wiskundige principe van kansberekening toepast. „Denk niet dat Pascal aan de ene kant een wiskundige is en aan de andere kant een filosoof. De exacte wetenschappen vormen het centrum van zijn denken en ontwikkeling.”

Op de postzegel is naast het portret van Pascal duidelijk de Puy de Dôme te zien, een vulkanische berg die iconisch is in het landschap rond Clermont-Ferrand. Veel Fransen kennen deze berg van een schoolreis of excursie. Vanaf de top heb je een panoramisch uitzicht over de maar liefst tachtig dode vulkanen die zich in de regio bevinden. Op zeer nauwkeurige aanwijzingen van Pascal voerde zwager Périer op deze berg proeven uit die de wetenschap van die tijd op haar grondvesten deed schudden. Pascal bewees met deze proeven dat het luchtledige wel degelijk bestaat, in tegenstelling tot wat tot dan toe algemeen werd aangenomen. „Het is niet omdat iets onbegrijpelijk is, dat het niet zou bestaan”, zou hij later zo mooi schrijven.

Lees ook

Pascal biedt medicijn tegen seculiere platheid

Pascaline

In het museum Roger-Quilliot, gevestigd in een oud klooster, loopt van deze donderdag tot en met 15 oktober een grote overzichtstentoonstelling, waarbij één zaal zich richt op Pascals wetenschappelijke werk. Vanzelfsprekend komt hier ook zijn grootste uitvinding, de pascaline, een voorloper van de rekenmachine, aan bod. De achttienjarige Blaise, die zijn vader ziet tobben met de belastingheffing van zo’n achttienhonderd parochies, begint erover te denken hoe hij de lange berekeningen zou kunnen automatiseren. Niemand vóór hem heeft geprobeerd dit werk of welke intellectuele taak dan ook machinaal uit te voeren. Hij laat meer dan vijftig verschillende modellen van zijn ”rekenmachine” produceren. Twee daarvan zijn te bewonderen in het natuurhistorisch museum ”Henri Lecoq”. Ook dat museum is gevestigd in een fraai oud pand, met krakende houten vloeren. Veel objecten mag je gewoon aanraken en dat maakt het museum voor kinderen een stuk interessanter.

Buiten op straat is er in Clermont-Ferrand, afgezien van de gebouwen en publieke ruimten die zijn naam dragen, niet zo gek veel dat nog aan Pascal herinnert. Zijn geboortehuis stond op enkele voetstappen verwijderd van de kathedraal. Het is aan het begin van de twintigste eeuw afgebroken, om de kathedraal meer lucht te geven. In het plaveisel is wel een gedenksteen aangebracht op de plek waar het huis stond. De kathedraal is zoals meer gebouwen in de regio, opgetrokken uit zwart vulkanisch gesteente. De kerk waar hij gedoopt werd, sneuvelde tijdens de Revolutie.

Reusachtige foto

Een mooie plek om in Clermont-Ferrand bij Pascal stil te staan, is het parkje waar een karakteristiek standbeeld van zijn persoon staat. Ontspannen zit hij op een stoel, met zijn gezicht naar de Puy de Dôme gekeerd, pen en papier in de aanslag. Op 19 juni, zijn geboortedag, wil men hier een reusachtige foto maken, met zoveel mogelijk mensen erop. Iedereen die een lijntje heeft met de filosoof (zijn naam draagt, op een Pascalschool zit, in een Pascalstraat woonde, aan de Pascaluniversiteit studeerde, geïnteresseerd is in zijn werk) mag op de foto, het liefst met een voorwerp dat aan Pascal herinnert (zoals een barometer, boek, brief of 500-frank biljet met zijn beeltenis erop).

Het grote publiek wordt nadrukkelijk bij de herdenking betrokken. Er zijn optredens in theaters, muzikale events en een wedstrijd ”Wie schrijft de mooiste Gedachte?” - een verwijzing naar Pascals belangrijke werk ”Gedachten”. Het kunstenaarsduo EHOUI (een samenvoeging van eh oui, ”ja zeker”) heeft van bekende en onbekende citaten grafische weergaven gemaakt. Dat levert originele, pakkende platen op. Met de expositie in de mediatheek Hugo-Pratt, die loopt tot en met 8 juli, willen de kunstenaars jong en oud laten nadenken over de tijdloze thema’s die de filosoof aansneed.

Ploeteren

Eén ding moet Villani nog van het hart: „Koester niet het romantische beeld van een Pascal die in een verloren moment zijn geniale invallen opschreef. Dat beeld is totaal onjuist. Zijn uitvindingen, maar ook zijn filosofische gedachten waren vruchten van dagen en nachten, weken en maanden ploeteren. Hij getroostte zich enorme inspanningen om antwoorden te vinden.” Tegelijk kwam dit genie tot de ontdekking dat, zoals hij zelf verwoordde, „de laatste stap van het verstandelijk denken de erkenning is dat er oneindig veel dingen zijn die het verstand te boven gaan. Als het aan dat inzicht niet toekomt is het maar zwak.”

Het is mooi als de gelegenheid zich voordoet om deze zomer Clermont-Ferrand aan te doen. Het is meer des Pascals om rustig thuis te blijven, zijn werk te lezen en te overdenken of een goede biografie ter hand te nemen, bijvoorbeeld die van Jacques Attali. Is tenslotte van Pascal niet het bekende citaat dat „alle ellende van de mensen maar één oorzaak heeft, namelijk dat zij niet in staat zijn rustig in een kamer te blijven?”