Wolken zand stuiven omhoog. Op landgoed ’t Medler bij het Gelderse Vorden koerst Eelco Schurer zijn auto over een door bomen omzoomd pad vol kuilen. Even later beent hij naar een soort rivierbedding, die grotendeels is drooggevallen. Vanuit een plasje water stijgt gekwaak op. „We hebben hier weer kikkers”, lacht de rentmeester van het 300 grote hectare landgoed.

Hij staat deze zonovergoten maandagmiddag aan de oever van de Baakse Beek. Afgelopen jaren ging op deze plek de schop de grond in. De amper twee meter smalle Baakse Beek veranderde over een lengte van 3 kilometer in een soort rivier van 50 tot 100 meter breed.

Doel van die stevige landschappelijke ingreep in de Achterhoek? Water langer vasthouden in het zelfgemaakte ‘bassin’. „Door de beek fors te verbreden, stroomt het water veel langzamer richting de rivier de IJssel. Je bent daardoor water uit een flinke plensbui niet meteen kwijt. Het water krijgt meer tijd om weg te zakken in de grond. Daardoor stijgt het grondwaterpeil, waardoor meer bomen kunnen overleven”, zegt Schurer.

Als rentmeester van ’t Melder is hij verantwoordelijk voor het ‘regelwerk’ voor het eeuwenoude landgoed. Dat is in bezit van de adellijke familie Van Dorth tot Medler. Twee derde van het landgoed heeft een landbouwbestemming; onder meer drie melkveehouders verdienen er hun brood.

Landbouwmachines

De Achterhoek is een van droogste gebieden van Nederland. Tijdens kurkdroge zomers in de afgelopen jaren werd pijnlijk duidelijk dat de natuur snakt naar water. Zeker op zandgronden in oostelijke provincies.

Onder meer de landbouw is verantwoordelijk voor verdroging. Die kritiek komt van de hydrologen Flip Witte en Gé van den Eertwegh. De experts op het terrein van waterhuishouding wijzen erop dat waterschappen het waterpeil verlagen ten gunste van agrariërs. Als boeren vanaf 15 februari mest mogen uitrijden, hebben ze namelijk belang bij een lager waterpeil. Dat zorgt voor drogere grond en voorkomt dat zware landbouwmachines wegzakken in drassige bodem.

Lees ook

Hoe Nederland water beter kan vasthouden voor droge tijden

Rentmeester Schurer houdt niet zo van zwartepieten in de richting van boeren. „Ik spreek niet in de trant van: de landbouw is schuldig. Met zijn allen hebben we een maatschappelijk probleem gecreëerd. De landbouw is afgelopen honderd jaar sterk geïndustrialiseerd. Het volk wil goedkoop eten. Natuurgrond is daarom opgeofferd voor de voedselvoorziening. Boeren gingen steeds efficiënter en met steeds zwaardere machines werken. Die werkwijze doet afbreuk aan de biodiversiteit en ook aan de waterhuishouding. Dat leverde afgelopen jaren een steeds groter spanningsveld op.”

Snelweg

Hoe dan ook zullen onder meer agrariërs een omslag moeten maken, benadrukt Schurer. Juist ook om de waterhuishouding geschikt te maken voor een warmer klimaat. „We kunnen niet op de oude voet voortgaan. Al zeg ik zeker niet dat boeren het vroeger allemaal fout deden. Maar we zullen ons moeten aanpassen aan het klimaat.” De rentmeester maakt een vergelijking met het wegverkeer. „In 1950 liep er als het ware één snelweg van Den Haag naar Duitsland. Toen er steeds meer auto’s kwamen, legden we meer wegen aan.”

Lees ook

Oerhollandse beuk legt loodje met zulke zomers

In de Achterhoek bleek de verdroging en de haperende waterhuishouding afgelopen jaren onder meer funest voor oude beuken. „Die bomen hebben als het ware niet meer de energie om met hun wortels te zoeken naar het grondwater dat steeds dieper kwam te liggen”, legt rentmeester Schurer uit. „Mensen wandelen graag over lommerrijke beukenlanen. Dus het is erg jammer dat dat soort karakteristieke lanen door de verdroging verdwijnen.”

Om tafel

De droogteproblemen noopten in de Achterhoek tot de aanpak van de waterhuishouding, benadrukt Schurer. De provincie Gelderland, het waterschap Rijn en IJssel en boeren van ’t Melder gingen zo’n zes jaar geleden om tafel. „Het mooie is dat boeren niet het mes op de keel is gezet”, zegt Schurer.

De besprekingen leidden ertoe dat zo’n 30 hectare van het Gelderse landgoed „klimaatbestendig” is ingericht. Voor verbreding van de Baakse Beek werd „vruchtbare landbouwgrond” afgegraven. Dat was wel even slikken voor de boeren. „Maar zij krijgen elders op het landgoed door slimme herverkaveling meer landbouwland terug. Zo wordt ook weer mogelijk dat koeien op het land grazen in plaats van op stal te staan. Biologische landbouw kreeg door het project een stevige impuls.”

Het drassiger maken van de bodem, om zo de waterhuishouding te verbeteren, vond vooral plaats in de laagst gelegen gebieden op het landgoed. „Daar kwamen boeren met hun zware landbouwmachines toch al niet zo snel.”

Bomen

Doel van het project is ook het weer introduceren van meer natuur op het landgoed. Zo zijn in de drassige delen rond de Baakse Beek 50.000 bomen geplant. Schurer wijst op tientallen jonge bomen, die er nu nog haast uitzien als rietstengels. „In de toekomst verrijst hier een bos met onder meer haagbeuken, wilgen, essen en elzen. Dat zijn allemaal waterminnaars.”

Het project op het Achterhoekse landgoed leidt er toe dat er minder plaats is voor intensieve landbouw, tekent de rentmeester aan. „Intussen moeten boeren wel een boterham kunnen blijven verdienen. Een deel van hun inkomsten krijgen ze voortaan uit natuurbeheer.”

De ingrepen in het landschap moeten ertoe leiden dat het grondwaterpeil met zo’n 15 centimeter stijgt, legt Schurer uit. „Daar heeft de meeste natuur baat bij. Zo krijgen bijvoorbeeld beuken weer een kans om te overleven.”

Ook voor boeren is een hoger waterpeil nuttig – afgezien van de problematiek van het wegzakken van machines in drassige grond. „Door dat hogere grondwaterpeil groeit bijvoorbeeld gras en mais beter. Dat zorgt voor beter voer voor de koeien en dus voor betere melk.”

Insecten

Nederland lijkt steeds vaker te kampen met droogte. Maakt rentmeester Schurer zich zorgen? „Absoluut. Het verhaal over droogteproblemen van de Achterhoek geldt net zo goed voor bijvoorbeeld De Peel, of voor de zandgronden in Twente. We zien steeds meer dat onze efficiënt ingericht landbouw belangrijke schaduwzijden heeft. Denk aan het ontstaan van industriële graslanden, waar veel insecten zijn verdwenen en dus een gevarieerde plantengroei wordt belemmerd. Wij allemaal veroorzaken die problemen. Burgers willen goedkoop voedsel. Veel boeren beseffen intussen dat het zo niet langer kan. Steeds meer mensen worden wakker. We zullen de natuur moeten omarmen, waarbij boeren een boterham moeten kunnen blijven verdienen.”