„Ons Europese asielsysteem is het dodelijkste in de wereld”, betoogt Koopmans in zijn boek. „Naar schatting stierven er tussen de 30.000 en 50.000 mensen de afgelopen tien jaar op weg naar Europa. Het is een moreel schandaal dat we dit accepteren.”

Waardoor wordt dit dodental veroorzaakt?

„Zolang het huidige asielsysteem haar lokroep op migranten blijft uitoefenen, laat het aantal doden zich niet inperken. Europa voert geen proactief asielbeleid. Iedereen die zich aan de grenzen meldt, moeten we opnemen. We hebben daar totaal geen grip op.

Wel vragen we van vluchtelingen eerst een soort hindernisbaan af te leggen door de Sahara en over de Middellandse Zee. Duizenden mensen sterven, worden verkracht of worden gemarteld op deze route. Wie dat overleeft, is meestal jong, man en vermogend genoeg om de bedragen aan mensensmokkelaars –variërend van 5000 tot 10.000 euro– te betalen.

Zwakken, families met kinderen en ouderen –die juist het meest hulp nodig hebben– worden niet door Europa geholpen. Ook mensen uit landen als Jemen en Rohingya’s uit Myanmar zijn vrijwel uitgesloten van asiel in de EU, omdat geen begaanbare weg voor hen naar Europa voert.”

Kunt u de titel van uw boek verklaren?

„Met de metafoor van een loterij wil ik de willekeur van het Europese asielsysteem benadrukken. Naar Europa komen is als een loterij –maar dan met ongelijke kansen. Idealiter zouden we mensen toelaten op basis van hun behoefte daaraan, maar in ons systeem geldt het recht van de sterkste. Jonge mannen –gezond en met geld– lukt het wel om hier te komen en asiel aan te vragen. Een deel van hen komt vanwege economische redenen. Maar daar is asielbeleid helemaal niet voor bedoeld. We verlenen dus de verkeerde mensen asiel.”

Wat zijn de gevolgen van die willekeur?

„De instroom van migranten wordt in Europa bepaald door geografische toevalligheden en politieke gebeurtenissen elders in de wereld en schommelt daarom enorm. In 2015 vroegen 1,3 miljoen mensen asiel aan. Dat daalde tot 471.000 in 2020. En nu stijgt het weer.

Voor lidstaten is het ondoenlijk om met die enorme schommelingen in instroomcijfers rekening te houden. Bij een te hoge instroom is er onvoldoende mankracht om bij al die mensen de identiteit vast te stellen, hen op een humane manier op te vangen en te helpen integreren. Taferelen zoals we die afgelopen zomer in Ter Apel zagen (mensen die gedwongen buiten de opvang sliepen, CB), zijn dan niet verwonderlijk.

In Europa doen we zoveel als mogelijk is om vluchtelingen tegen te houden uit angst dat de instroom te hoog wordt. Grensbewakers maken zich schuldig aan illegale pushbacks. In de lidstaten stimuleert de ongecontroleerde instroom de opkomst van rechts-populisme en anti-vluchtelingengeweld. En Noord- en Zuid-Europese landen liggen voortdurend met elkaar in de clinch over de verdeling van migranten.”

Het moet dus anders?

„Absoluut. Ik stel beleid voor dat gebaseerd is op de behoeften van vluchtelingen en dat tegelijk rekening houdt met de belangen van ontvangende landen. Dat moet zorgen voor een continue instroom. Het belang van de vluchtelingen in nood gaat voorop.

Vluchtelingen die het meeste hulp nodig hebben, moeten we ophalen uit kampen buiten Europa. Daar moeten we ze screenen en selecteren. Mensen die ziek zijn, families met jonge kinderen en personen die behoren tot vervolgde minderheden krijgen daarbij voorrang op sterke, jonge mannen. Voor economische vluchtelingen is geen plaats. Voor hen is het recht op asiel niet bedoeld.

Niet iedereen mag komen. Ik stel voor om te werken met contingenten: een quotering op het aantal migranten dat we ophalen. Idealiter 325.000 per jaar, het gemiddelde aantal migranten dat Europa de laatste tien jaar asiel verleende. Mocht dit goed gaan, dan schroeven we dat aantal wat mij betreft op.”

Dat klinkt als een compromis tussen rechts en links asielbeleid.

„Dat is het ook. Met mijn voorstel wil ik het asielvraagstuk uit de morele hoek trekken en minder gepolariseerd maken. Op dit moment zijn rechts en links in een loopgravenoorlog verwikkeld, waarbij men over en weer beschuldigingen uit over onmenselijkheid en oncontroleerbaarheid van de instroom.

Mijn plan bevat voor beide politieke kampen voor- en nadelen. Links krijgt de plus dat we –als het plan goed werkt– juist meer migranten gaan opnemen. En we gaan dié mensen asiel verlenen die het meest hulp nodig hebben. Maar ze zullen wel moeten slikken dat irreguliere migratie dan beperkt wordt en er een quota komt op de instroom.

Rechts heeft vooral baat bij het feit dat de instroom gecontroleerd blijft en planbaar wordt. Met het ophalen van migranten uit de eigen regio voorkomen we dat uitgeprocedeerde asielzoekers in Europa blijven. Die houden we buiten de deur. Maar rechts zal moeten slikken dat we niet minder migranten opnemen, maar mogelijk zelfs meer.

Mijn idee heeft dus iets aantrekkelijks voor beide kanten van het politieke spectrum. Ik denk dat het daarom een goede basis biedt voor een politiek compromis.”

U wilt 325.000 vluchtelingen per jaar opnemen. Wat te doen met de 325.001e?

„In ”De Asielloterij” bespreek ik twee oplossingen. Het maximum geldt in ieder geval niet voor bijzondere gevallen zoals bij Kremlincritici of andere dissidenten van wie het leven gevaar loopt. Ik pleit in dat geval voor ruimhartige opname met behulp van humanitaire visa. Ook mensen die uit landen grenzend aan Europa vluchten, moeten we ruimhartig opnemen. We zien nu dat de opvang van Oekraïners al goed verloopt.

Veruit de meeste vluchtelingen komen echter via andere landen, zoals Tunesië en Turkije, naar Europa. Voor hen geldt het maximum wel. Maar als we jaarlijks 30.000 Syriërs opnemen, betekent dat niet dat we Syriër 30.001 niet helpen. Sowieso is die persoon al in veiligheid in een land grenzend aan Europa. En als wij niet kunnen opvangen, stel ik voor hen asiel te verlenen in veilige landen als Tunesië, Marokko of Senegal.”

Tunesië. Dat klinkt niet echt als een veilig land voor migranten. Kunnen dat soort landen wel humane opvang garanderen?

„Die principiële afwijzing van asielprocedures buiten de EU stuit me altijd een beetje tegen de borst. Het suggereert dat alleen wij in Europa humane opvang kunnen regelen. Terwijl Europese grenswachters gebruik maken van illegale pushbacks. In Griekenland worden migranten in kampen opgesloten. Alsof dat zo humaan is. En waarom zou Senegal niet voor goede opvang kunnen zorgen?

Natuurlijk moeten we onderling goede afspraken maken over opvang en die later monitoren. Ik steek ook niet voor ieder land mijn hand in het vuur. In Tunesië worden migranten momenteel slecht behandeld. Maar die reactie heeft alles te maken met de contraproductieve werking van het huidige Europese asielsysteem. Daardoor fungeert Tunesië als wachtkamer voor tienduizenden migranten om naar Italië over te steken. Zij veroorzaken overlast. Tunesië heeft er alle baat bij dat er een oplossing komt. Ik denk dat Tunis bereid is vluchtelingen op te nemen als dat betekent dat de irreguliere migratie stopt en we, in ruil voor medewerking, bijvoorbeeld visa voor Tunesische arbeidsmigranten aanbieden.”

Is dat zo? Zal irreguliere migratie door uw plan stoppen? Vluchtelingen willen toch liever naar Nederland dan naar Senegal?

„Natuurlijk wil een vluchteling liever naar Amsterdam dan naar Dakar. Maar als hij bij aankomst in Europa naar Senegal wordt gebracht om daar de asielprocedure te doorlopen, ontneemt dat de prikkel om per boot de Middellandse Zee over te steken.

Volgens mijn voorstel krijgt nog steeds iedereen die dat wil, toegang tot een asielprocedure. Maar niet iedereen wordt in Europa opgevangen. Daar gaat het ook niet om in het asielrecht. We moeten bescherming bieden aan mensen die moeten vluchten voor een burgeroorlog of politieke vervolging. Dat recht wordt niet gebroken als we hun asiel verlenen in een land als Senegal.”

Strijdt uw plan niet met het Europese en internationale recht? Londen wilde boot-
migranten in Rwanda huisvesten, maar werd in 2022 door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens teruggefloten.

„Ik heb meerdere gerenommeerde Nederlandse en Duitse migratiejuristen gesproken en zij menen dat mijn plan in grote lijnen juridisch haalbaar is. Die uitbesteding van asielaanvragen is wel een heikel punt. Maar geen enkele rechtsbepaling in het Europees of internationaal recht biedt principieel verzet tegen het idee om asielzoekers buiten Europa op te vangen.

Weliswaar heeft het Europees Hof het plan van het Verenigd Koninkrijk om irreguliere bootmigranten in Rwanda op te vangen in 2022 afgewezen. Maar niet omdat uitbesteding van asielverzoeken niet mocht, maar omdat het onduidelijk is of Rwanda de mensenrechten van vluchtelingen wel respecteert. In het verleden heeft het land meerdere keren vluchtelingen uitgewezen naar landen waar voor hen gevaar dreigde. Ze beloven dat nu weliswaar niet meer te doen, maar daar kun je op basis van het verleden dus vraagtekens bij zetten.”

In de EU wordt al jaren gesteggeld over migratie. In uw boek lees ik echter niets over een EU-brede oplossing.

„Precies om die reden dat lidstaten het maar niet eens kunnen worden over een eerlijke verdeling van migranten. Er wordt al sinds 2016 over een asiel- en migratiepact gestreden. In al die jaren zijn we nog geen millimeter opgeschoten.

Zuid-Europese lidstaten vinden dat Noord-Europese lidstaten niet genoeg vluchtelingen opnemen. Landen als Duitsland en Nederland wijzen echter steeds op de regel dat landen van binnenkomst –Italië, Spanje en Griekenland– verantwoordelijk zijn voor de asielprocedures. De belangentegenstellingen binnen de EU zijn te groot. Met name Oost-Europese landen als Tsjechië en Polen blokkeren tot nu toe elke gezamenlijke oplossing.

Daarom stel ik voor een coalitie van welwillende landen te smeden: lidstaten die wel willen samenwerken. Dan heb ik het over een land als Italië, waar migranten binnenkomen, en over een lidstaat als Duitsland, waar asielzoekers juist heen willen. Als Nederland, Denemarken en Zweden zich daarbij aansluiten heb je voldoende spelers om opvangakkoorden te sluiten met derde landen in Afrika.”

Hoe schat u het draagvlak voor uw plan in landen als Duitsland, Nederland en Italië in?

„Groter dan ooit tevoren. Ik voerde gesprekken met de integratieminister van Denemarken en politici in Duitsland en zij staan welwillend tegenover mijn plan. In het Duitse coalitieakkoord staat dat de mogelijkheid van uitbesteding onderzocht moet worden.

In Nederland riep de Tweede Kamer in februari met een motie het kabinet op het doorvoeren van asielverzoeken in derde landen te onderzoeken. De regering heeft daar nog geen gehoor aan gegeven, omdat D66 en de ChristenUnie dat plan categorisch afwijzen. Vooral van de ChristenUnie zou ik verwachten dat ze van hun principiële bezwaren afstappen en meer naar de uitkomsten van beleid gingen kijken. Zij zouden niet het farizeeërsgedrag moeten vertonen om vroom aan bestaande regels vast te houden, terwijl ze daarmee een dodelijk, contraproductief systeem in stand houden. Uitbesteding van asielprocedures in combinatie met ruimhartige opname kan juist een positief effect voor vluchtelingen hebben. Ik hoop dat mijn boek een bijdrage levert aan het bespreekbaar maken van zo’n constructieve oplossing.”

Boekgegevens

”De Asielloterij”, Ruud Koopman; uitg. Prometheus, 288 blz.; € 23,50