De tijd dat alleen wetenschappers en boekenschrijvers nadachten over kunstmatige intelligentie ligt al een aantal maanden achter ons. Door de komst van ChatGPT, in november vorig jaar, is dat snel veranderd. ChatGPT is een digitale robot waaraan je vragen kunt stellen, waarna je er onmiddellijk zinvolle, originele en goed geformuleerde antwoorden op ontvangt. ChatGPT is gratis en eenvoudig te bedienen en daarmee is AI, artificial intelligence of kunstmatige intelligentie, plotseling voor ieder binnen handbereik. ChatGPT is maar één vorm van AI, maar kreeg veel aandacht omdat leerlingen en studenten er zo handig hun werkstukken mee kunnen maken en omdat docenten dat maar lastig vinden. Intussen is AI dagelijks in het nieuws. Deze week nog, omdat een pionier op dit gebied zijn ontslag nam bij Google vanwege zijn zorgen over de risico’s van deze technologie.

ChatGPT markeert een kantelpunt. Bill Gates, de voormalige topman van Microsoft, schreef in maart op zijn blog: „Het tijdperk van AI is begonnen.” Hij zei dat hij tijdens zijn hele leven maar twee keer een doorbraak heeft gezien die hij echt revolutionair vond: in 1980, bij de presentatie van de eerste grafische gebruikersinterface, de voorloper van Windows – en in 2022, bij ChatGPT.

Kunstmatige intelligentie bestaat in allerlei gradaties en er is al diep over nagedacht. Maar nu het dichtbij komt, schrikken mensen wakker. En, zoals dat vaak het geval is met nieuwe ontwikkelingen, kun je er met een zwarte of met een roze bril naar kijken. Gaat AI ons beroven van onze baan of creëert het juist nieuwe werkgelegenheid? Bedreigt het jonge kinderen of maakt AI de samenleving juist veiliger? Er zijn prachtige toepassingen voor AI, zoals het vroeg opsporen van kanker, maar is dezelfde technologie ook een zegen als rechters zich bij hun oordeel laten adviseren door AI? Wie is verantwoordelijk als er fouten gemaakt worden door AI in een zelfrijdende auto, bij het berekenen van een uitkering, bij de auteursrechten rond een kunstwerk? En bij dat­ –waargebeurde– geval van de man die zelfmoord ­pleegde na een wekenlange discussie met een chatbot?

Naast bovenstaande vragen spelen er voor christenen nog andere afwegingen mee. Zij waren vaak aarzelend bij het accepteren van nieuwe technologieën zoals radio, tv, internet en smartphone. Daarmee zou je de wereld dichtbij brengen, in huis of in je broekzak, terwijl je die behoort te mijden (1 Johannes 2:15).

Dat diezelfde techniek allerlei nut, voordeel en gemak met zich meebrengt, maakt de beoordeling ervan lastig. Een kwarteeuw geleden, toen de gereformeerde gezindte zich begon te verdiepen in de voor- en nadelen van internet, werd de fax genoemd als een verantwoord alternatief voor e-mail. Liever wat extra moeite doen door berichten te versturen per fax, dan e-mails zenden via het gevaarlijke internet, zo was de gedachte.

Mag gemak de mens dienen, ook als dat nadeel, verleiding of gevaar met zich meebrengt? In 1939 was er een ‘kerkscheuring’ onder Canadese mennonieten vanwege verdeeldheid over het gebruik van de auto. Die zou je in contact brengen met mensen met een lagere morele standaard en het was beter om op grotere afstand te blijven van de stad met z’n vermaak en z’n hoge salarissen. De andere partij verkoos de auto, maar dan alleen de zwarte uitvoering, zonder chromen velgen of sierstrips.

Paardenkoets

Anno 2023 zijn een fax en een paardenkoets geen alternatief meer en glimlachen we misschien om bezwaren als de verleiding van de stad, het salaris of het wereldwijde web. Maar er is reden genoeg om de vragen rond AI heel serieus te nemen. De nuttige toepassingen ervan zijn overtuigend: niet alleen die werkstukken van leerlingen, maar ook het doorzoeken van dossiers, het notuleren van vergaderingen, kwaliteitscontrole van producten, veiligheid in het verkeer, de ontwikkeling van medicijnen of het monitoren van je gezondheid. Maar naarmate het aantal mogelijkheden groeit, nemen ook de zorgen toe: over veiligheid en privacy, het verspreiden van nepnieuws en versterken van filterbubbels, de dreiging van cyberaanvallen en gehackte systemen.

Daarbij is er ook behoefte aan een diepere doordenking vanuit een christelijke levensbeschouwing. Wordt het begrip waarheid door AI uitgehold tot het gemiddelde van alle opvattingen van de mensheid? Wat zal het gebruik van AI op den duur doen met onze opvattingen over menselijke intelligentie en over lichaam, geest en ziel? Plaatst AI een nieuwe verdieping op de Babeltoren van het maakbaarheidsdenken?

Vertaalslag

Over deze abstracte vragen is al eerder geschreven, ook in het Reformatorisch Dagblad. Echter, vanwege de snelheid waarmee AI nu doordringt in het leven van alledag is er ook een praktische vertaalslag nodig. Hoe komen de apotheek en de kinderopvang aan informatie over je? Mag een reformatorische school een AI-robot inzetten als onderwijsassistent? Hoe onderscheid je nepnieuws van waarheidsgetrouwe informatie? Hoe verstandig is het om advies in te winnen bij ChatGPT voor huwelijksproblemen, depressie of zingevingsvragen?

Deze vragen zijn bepaald niet vergezocht. Als AI standaardgereedschap wordt in tekstverwerkers en zoekmachines –en dat duurt geen jaren meer– dan moet het ook standaard onderdeel worden van het curriculum op scholen. Bij lessen over mediawijsheid of bij een vak als maatschappijleer, maar ook bij godsdienst.

Angst is een slechte raadgever bij de afwegingen rond AI. Verlangen naar de tijd van fax en paardenkoets helpt de jonge generatie niet, evenmin als techniekpessimisme of misplaatste matigheid. De reformator Johannes Calvijn waarschuwde tegen de doperse houding dat je alleen zou mogen gebruiken wat strikt noodzakelijk is. Mijden van kunstmatige intelligentie is niet nodig en zal ook nauwelijks mogelijk zijn.

Dus is er des te meer reden om alert te zijn op de risico’s ervan. Daarbij gaat het niet alleen om killerdrones of flauwekulvideo’s, maar ook om het grenzeloos vertrouwen op AI voor broodwinning, gezondheid of veiligheid. Op dat punt legt Calvijn de lat juist hoog. Christenen dienen de hulpmiddelen van deze tijd te gebruiken zonder die te misbruiken (1 Korinthe 7:31), want anders worden ze een beletsel. Calvijn waarschuwt voor alles „wat je kan afleiden of weerhouden van het overdenken van het hemelse leven en van de aandacht en zorg voor onze ziel” (Institutie III.10.4). Gemak, ook dat van AI, dient de mens, maar mag hem niet gaan beheersen.

De auteur is hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad.