In 1958, dit jaar vijfenzestig jaar geleden, werd in Duitsland de eerste snelwegkerk geopend. Wat houdt het fenomeen ”Autobahnkirche” in en wie stapt er zoal binnen? Een kijkje in de kerken waar de reiziger langs de Duitse snelweg zijn „zintuigen en ziel kan opladen”.
Het bord langs de A31, net over de grens met Emmen, zul je in Nederland niet tegenkomen: een blauw exemplaar met daarop een witte kerk. Het is een aanduiding voor de zogenoemde ”Autobahnkirchen” die her en der verspreid langs de Duitse snelwegen te vinden zijn, op maximaal tachtig kilometer afstand van elkaar. De organisatie achter deze Duitse kerken bestaat inmiddels vijfenzestig jaar.
Op parkeerplaats ”Heseper Moore” aan de A31, zo’n twintig kilometer verwijderd van Emmen, is het deze zaterdagmorgen nog erg rustig. Twee chauffeurs uit Litouwen hebben zojuist een satellietschotel aan een van de vrachtauto’s bevestigd en maken een ontbijt klaar. Een grote pan met worsten staat op een gasbrandertje. Een wasje hangt in de zon aan de buitenspiegel. Een van de chauffeurs werpt een kritische blik in de doos met levensmiddelen. Zijn compagnon klapt een stoeltje uit.
Recht tegenover hun vrachtwagens staat de ”Ökumenische Emsland-Autobahnkapelle”. Mooi, maken de chauffeurs met handen en voeten duidelijk. De een tekent een kruis in de lucht, de ander vouwt zijn handen. Dan gaan ze verder met hun ontbijt.
Een Nederlandse auto met een forse skibox op het dak maakt een korte stop, waarbij het openbare toilet, vlak bij het kerkgebouw, alle aandacht van de vrouwelijke inzittenden krijgt. Vader maakt van de gelegenheid gebruik om op zijn telefoon te kijken. Na een paar minuten stuift de Mercedes verder, op weg naar verre en koude oorden.
Emmaüsgangers
De belangstelling voor het kleine kerkje aan de rand van de snelweg is deze morgen sowieso gering. Ten onrechte, want het is mooi gelegen op de parkeerplaats. Architect Josef Wulf heeft het met zorg ontworpen, zo is te lezen in een informatiefolder die in het bedehuis te krijgen is. „Het is een kapel op een rustplaats om even uit de ”Autobahn des Lebens” te zijn”, zo schrijft hij. „Weg van alle stress. Het is een kapel die niet vraagt, maar juist geeft. Een gebouw dat wil laten ontspannen. Een kerk, voor de reiziger die de hectiek van de snelweg even verlaat. Een huis van innerlijke vrede.”
Dit huis van innerlijke vrede, in 2000 geopend, is sober vanbinnen en vanbuiten. In de keurig onderhouden tuin staat een forse zwerfsteen met daarop in blinkende gouden letters ”Jesus, Brot des Lebens”. Aan de andere kant van de deur een molensteen met de woorden ”Jesus Christus, gistern, vandaage un in Ewigkeit”. Een keurig onderhouden tuin met struiken, heideplantjes en kleine boompjes completeert het geheel.
Wie het gebouwtje binnenstapt, ziet links een paar rieten stoelen en krukjes tegen de muur staan. Op de vloer van het zestig vierkante meter grote kerkje liggen eenvoudige tegels. De ramen laten gekleurd licht in het kapelletje binnen. De blauw met gele kleuren verbeelden de dialoog tussen chaos en kosmos, leert de folder. Vijf ramen hebben als thema de ”Ik ben-uitspraken” van Jezus, een ander laat de Jacobsladder uit het Bijbelboek Genesis zien en een volgend raam verbeeldt de Emmaüsgangers. Een laatste raam verwijst naar de tijd van het nationaalsocialisme, toen er in het Emsland de zogenoemde Emslandlager waren, concentratie-, straf en krijgsgevangenkampen waar naar schatting zo’n 38.000 gevangen het leven lieten.
Kaarsje
Midden voorin de kerk staat een lessenaar met daarop een opengeslagen Bijbel. Het leeslint ligt bij 1 Koningen 7: ”Salomo baut sich einen Königspalast”. In de hoek rechts voorin een afgesloten harmonium.
Een jong Duits stel stapt de kapel binnen. Beiden hebben een sjaal van een bekende Duitse voetbalclub om de nek. Stil kijkt het tweetal vanachter het kleine knielbankje naar de twee kaarsjes die in het kerkje branden. Zeggen doen ze niets, elkaar vasthouden wel. Na een moment van bezinning stappen ze weer naar buiten.
In een hoek ligt het gastenboek. Een voorbijganger heeft het bekende lied ”Heer, wees mijn gids” opgeschreven. Reizigster Anne is blij dat de snelwegkerk er nog is. Al twintig jaar lang stopt ze bij het kapelletje, op weg naar haar ouders, schrijft ze. Een andere bezoeker heeft een hele pagina gebruikt om Johannes 14:6 uit te schrijven: „Ich bin der Weg, die Wahrheit und so also das Leben.”
De grote houten deur, gemaakt van eikenhout uit de omgeving, gaat open en twee oudere dames stappen binnen. Ook zij stoppen altijd bij de kapel. „Even pauzeren, wat lopen en bidden. Dat doen we altijd als we hier langsrijden. Het ziet er hier altijd mooi uit. En Onze-Lieve-Heer is het waard dat we voor de mensen bidden.”
De dames slaan een kruisje, spreken een kort gebed uit en verlaten het gebouw. Terug het verkeer in.
Antonius
De Sint-Antoniuskapel in Gescher is een snelwegkerk die oorspronkelijk niet als zodanig gebouwd is. De oudste resten van het onder monumentenzorg staande kerkgebouw dateren al uit de vijftiende eeuw, ver voordat er Autobahnkirchen waren. Het oudste gebouw in Gescher is al sinds de middeleeuwen een belangrijk bedevaartsoord. De heilige Antonius, een Egyptische monnik uit de tweede eeuw van de jaartelling, wordt beschouwd als grondlegger van het kloosterleven. Op zijn initiatief werden de eerste gemeenschappen van christelijke kluizenaars gevormd.
De kerk, fraai gelegen op steenworp afstand van snelweg A31 van Bottrop naar Emden, werd in 1998 aangewezen als snelwegkerk. In het gebouw hangt een serene rust. Achterin de kerk is een man in gebed verzonken. De typische lucht van wierook hangt nauwelijks waarneembaar in de lucht. Aan de muren links en rechts de veertien schilderijen van de kruiswegstatie. De fresco’s in de gewelven, allerhande kunstige bloemmotieven, stammen uit de vijftiende eeuw. Toen het gebouw in de jaren tachtig van de vorige eeuw gerestaureerd werd, kwamen ze vanonder een laag pleisterwerk tevoorschijn. Voor in de kerk prijkt een beeld van Antonius, de schutspatroon van de kerk. Het beeld stamt uit de zestiende eeuw in werd in 1972 gerestaureerd en in oorspronkelijke staat teruggebracht. Pontificaal voorin het midden van het kerkgebouw hangt een schilderij. Het kunstwerk getiteld ”Dein blaues Wunder” is vervaardigd door de Nigeriaanse kunstenaar Emeka Udemba.
Op het kerkhof rondom de kerk zijn mensen bezig om graven te onderhouden. Het bord voor de kerk vermeldt dat het gebouw deel uitmaakt van de Berkelroute, een 140 kilometer lange fietsroute die afwisselend door Duitsland en Nederland slingert. Met hier dan een rustmoment in een kerk.
