Voor zijn onderzoek verhuisde De Vries (35) met zijn gezin vanuit Nederland naar Durham, een stad in de Amerikaanse staat North-Carolina. Aan Duke University onderzocht hij vijfenhalf jaar lang de theologie van Augustinus (354-430) over de relatie tussen liefde voor God, de naaste en zichzelf. Begin deze maand verdedigde hij zijn proefschrift ”Augustine and the Therapy of Self-love”.

Waarom deed u onderzoek naar Augustinus’ opvattingen over eigenliefde?

„Omdat de Bijbel met verschillende woorden over eigenliefde spreekt. In 2 Timotheüs 3:2 is eigenliefde zondig. In het gebod ”Heb u naaste lief als uzelf” wordt juist eigenliefde verondersteld. Daar zit dus spanning in. Augustinus probeerde recht te doen aan alle verschillende vormen van eigenliefde die de Bijbel noemt. Daar komt bij dat Augustinus de meest invloedrijke theoloog in de westerse geschiedenis is als het gaat over eigenliefde.”

Wat zegt Augustinus over eigenliefde?

„Eigenliefde staat bij Augustinus in het kader van schepping, zondeval, verlossing en voltooiing. Volgens Augustinus is het natuurlijk dat we van onszelf houden. Door de zondeval zijn we afgesneden van de Bron van leven. We houden meer van onszelf dan van God en onze naaste. Door genade kunnen we weer tot onze bestemming komen: het liefhebben van God boven alles en onze naaste als onszelf. Augustinus noemt het ”tot onze bestemming komen” ook eigenliefde. Hierin staat hij dicht bij de wijsheidsliteratuur. Neem bijvoorbeeld Spreuken 19:8: „Wie verstand verwerft, heeft zijn leven lief, wie inzicht bewaart, vindt het goede.” Degenen die verstand verwerven, komen dichter bij de bedoelingen van hun Schepper. Ze hebben zichzelf lief door zich te conformeren aan Gods bedoelingen voor de mens.

Volgens Augustinus is het ware liefhebben van onszelf door ons geluk in God te vinden een strijd. Zelfzucht en afgunst liggen op de loer.

De kerkvader laat zijn hoorders en lezers erover nadenken wat het liefhebben van jezelf betekent. Dat doet hij bijvoorbeeld door zijn paradoxale uitspraak: „Houd niet van jezelf als je van jezelf houdt, want in het niet houden van jezelf, houd je van jezelf.” Daarmee zet hij je aan het denken: Wat betekent het om echt van jezelf te houden?”

Mag een zondaar zichzelf liefhebben?

„Eigenliefde is iets natuurlijks. Het zit instinctief in ons. Het is volgens Augustinus niet de vraag óf we onszelf liefhebben, want we hebben onszelf lief. We willen allemaal graag in leven blijven, een compliment ontvangen en gelukkig zijn. Het probleem van de zonde is dat we onszelf lief hebben gekregen boven God en het geluk zoeken in het aardse. Dat moet veranderen. Als we God liefhebben boven onszelf, snijdt dat de verkeerde vorm van eigenliefde weg. We gaan onszelf dan verloochenen.”

U noemt in uw proefschrift regelmatig het boek van therapeute Aleid Schilder ”Hulpeloos maar schuldig”, over het verband tussen een orthodox-gereformeerde opvoeding en depressie. Waarom?

„Aleid Schilders boek legt een open zenuw bloot. Ze stelt dat het gangbare gereformeerde mensbeeld eigenliefde uitsluit. Hoewel we ook vragen kunnen stellen bij dit boek, hebben veel lezers zich herkend in haar diagnose. Eigenliefde blijft een moeilijk onderwerp binnen de gereformeerde theologie.”

U heeft het over ”heilsegoïsme” in de Nederlandse bevindelijke kring. Wat bedoelt u daarmee?

„Ik doel op een enorm sterke focus op de zekerheid van het geloof, waardoor andere belangrijke facetten van het geloofsleven, zoals evangelisatie en hulp aan de armen, vergeten worden. Er wordt dan gezegd dat het je echt om God te doen moet zijn en niet om je eigen behoud. Het is echter niet Bijbels om te zeggen dat we het verlangen moeten hebben verdoemd te worden voor de glorie van God. Een juiste theologie kent het verlangen naar geluk, naar behoud. Ook de Heidelbergse Catechismus veronderstelt dat we onszelf liefhebben, met de zinsnede „zo lief als mij mijner zieler zaligheid is”.”

Is het christenhedonisme van de Amerikaanse predikant John Piper hetzelfde als wat u in uw proefschrift betoogt?

„Ten dele, want Piper gaat terug op Jonathan Edwards, die beïnvloed is door Augustinus’ denken over geluk. Piper gebruikt echter een onzorgvuldige term. Hedonisme gaat over genot en plezier. Vreugde is een Bijbelser woord. Door te spreken over christenhedonisme lijkt genot uiteindelijk centraal te staan.”

Wat zou u tegen een jongere zeggen die zoveel mogelijk likes probeert te krijgen?

„Ik zou het gesprek met zo’n jongere aangaan: „Waar ben je naar op zoek?” Likes ontvang je nooit genoeg. Ook van geld heb je nooit genoeg. Alleen als God je doel is, komt alles op de juiste plaats te staan. Vind je het geluk in Hem?”

U bent net weer teruggekeerd naar Nederland. Wat staat u hier te doen?

„Ik heb een benoeming gekregen aan de Theologische Universiteit Kampen | Utrecht. Daar ga ik meewerken aan een onderzoek naar de reformatie van het economisch denken. Daarnaast ga ik mijn dissertatie omwerken tot een monografie en uitgeven bij een Engelstalige academische uitgever. In de toekomst wil ik ook samen met psychologen en pedagogen een interdisciplinair onderzoeksproject opzetten over liefde tot God, de naaste en onszelf.”