Twee maanden geleden maakte de Oekraïens-Orthodoxe Kerk bekend dat haar leden Kerst voortaan op 25 december mogen vieren in plaats van op 7 januari. Daarmee volgen ze dan de Gregoriaanse kalender van de kerken in het Westen. Eerder sloot de kerk zich aan bij de Juliaanse kalender. Die wordt door de Russisch-Orthodoxe Kerk gehanteerd, maar de meeste Oekraïners oriënteren zich nu liever op het Westen.

Orthodoxe Oekraïners hebben op 25 december Kerst gevierd, zegt Suzanne J. Dostoleva resoluut. Vanaf 1993 woont ze in Nederland. Sinds Rusland in 2014 de Krim annexeerde, zamelt ze met haar stichting Ukraine Today geld in om haar vaderland te helpen. Ze deed een vergeefse poging in Amsterdam een Oekraïens-Orthodoxe Kerk van de grond te krijgen. „Een jaar lang heb ik ruimte gezocht, maar niets lukte.” Het bleef bij één dienst, in februari 2016.

Met de Russisch-Orthodoxe Kerk wil Dostoleva niets te maken hebben. „Maar”, nuanceert ze, „het kan zijn dat sommige Oekraïners twee keer Kerst vieren, op 25 december en op 7 januari. Anderen geloven niet meer in God, na wat er het afgelopen jaar in ons land is gebeurd. De meeste jongens die ik ken, zijn omgekomen. Als het Westen ons de juiste wapens zou geven, zouden er niet zoveel doden vallen.”

Baptisten

In Oekraïne wist het gros van de mensen tot voor kort helemaal niet dat de rest van de wereld andere data aanhield dan de oosters-orthodoxe kerken, zegt Arno Kortleven. Hij woont vijftien jaar in Oekraïne, kwam vanwege de oorlog naar Nederland en coördineert nu de hulp aan de Oekraïense bevolking vanuit de Gereformeerde Gemeenten.

De meeste baptistengemeenten en andere protestantse kerken vierden Kerst, Pasen en Pinksteren op de orthodoxe data, zegt Kortleven. „De 25e december stond bekend als ”Poolse Kerst”, omdat alleen de rooms-katholieken in Oekraïne –die meestal Poolse wortels hebben– dan Kerst vierden. De Sovjet-overheid heeft er alles aan gedaan om de Nieuwjaarsviering de plaats van Kerst in te laten nemen. Daarom werd Nieuwjaar vóór Kerst gevierd, door in het gewone leven de Gregoriaanse kalender te gebruiken en in het kerkelijk leven vast te houden aan de Juliaanse kalender. Veel Oekraïners vieren echter ook nog steeds op 13 en 14 januari het oude oud- en nieuwjaar, ná de kerstviering van 7 januari.” Sinds de Oekraïense onafhankelijkheid in 1991 is Kerst weer belangrijker geworden.

Vrije dag

In 2017 was er in Oekraïne veel aandacht voor de herdenking van 500 jaar Reformatie. Daarom kondigde toenmalig president Porosjenko af dat 25 december voortaan een vrije dag is, zodat de ”Poolse Kerst” kan worden gevierd. Voor de Russische invasie van 24 februari vorig jaar was een derde van de Oekraïners al voorstander van een overstap naar kerstviering op 25 december. De oorlog heeft dat verder aangewakkerd.

Inmiddels herdenken de meeste Oekraïners Kerst op 25 december; een deel van hen houdt beide data aan, zegt ds. A. Margulis in Zjitomir. Ook de baptistenkerken herdenken Christus’ geboorte steeds vaker op 25 december. Met name na 2014 heeft die trend zich doorgezet.

Dat vaak ook 7 januari nog wordt gevierd, gebeurt om andere Oekraïners met de kerstboodschap te bereiken en de gelegenheid te geven een kerk te bezoeken, licht Kortleven toe. Nu staat ook de Oekraïens-Orthodoxe Kerk viering op 25 december toe. „Vooral ter onderscheiding van alles wat Russisch en Russisch-orthodox is. Verwacht wordt dat deze overgang naar 25 december doorzet.” Ook de data van Pasen en Pinksteren zullen hierdoor gaan verschuiven, mede doordat een groot aantal Oekraïners nu tijdelijk in het Westen verblijft, verwacht Kortleven.

Cultuurverschillen

Op verschillende plaatsen wordt deze week aandacht gegeven aan de kerstviering op 7 januari. In Winterswijk is er op 6 en 7 januari een inzameling van hulpgoederen voor Oekraïne. Een restaurant in Lunteren nodigt veertig Oekraïners uit voor een gratis maaltijd op 7 januari.

In plaatsen als Krimpen aan den IJssel, het Zeeuwse Hulst, het Brabantse Overloon en het Limburgse Wittem zijn er zaterdag kerstvieringen voor vluchtelingen. In Krimpen nam de plaatselijke Raad van Kerken het initiatief voor een viering in het rooms-katholieke kerkgebouw De Bron. Voorgangers –met hulp van een tolk– zijn pastoor H.C. Flohr en ds. M.D. van der Giessen van de protestantse wijkgemeente De Fontein. „Ik spreek een overweging en enkele gebeden uit, de pastoor neemt de bewieroking van het icoon voor zijn rekening”, zegt de predikant.

Eerder organiseerden de Krimpense kerken een paasviering en een bidstond voor vrede. „Over de invulling ga ik met de Oekraïners in gesprek. De orthodoxe vluchtelingen hebben er moeite mee zelf iets voor te lezen of te zingen. Dat laten ze in hun diensten aan de priester en het kerkkoor over. In die culturele verschillen zoeken we een weg. Ik vind het ontroerend hoe ze met de heilige teksten omgaan. Vier koorleden uit de roomse parochie zullen nu enkele liederen zingen uit de orthodoxe traditie. Daarnaast klinkt ook ”Stille nacht” in het Oekraïens.”

Ds. Van der Giessen stelde ook de datum van de viering aan de orde. „Dan blijkt dat een aantal jongeren zich wil richten op 25 december, maar bij de ouderen zit 7 januari diep in hun hart. Daarin willen ze elkaar niet bruuskeren.”