Om een eredienst bij te wonen moet de Duitse Köninger, uit Hamburg, met rolstoel en al van een trap worden getild. Een lift is er niet. Naar het toilet gaan tijdens een bijeenkomst in de kerk kan ze ook niet. Haar rolstoel past niet in de smalle hokjes van de dames-wc.

Zaterdag is de Internationale Dag voor mensen een Beperking. Op die dag is er extra aandacht voor de problemen die deze groep ervaart. „Pas nadat ik in een rolstoel belandde, realiseerde ik me dat kerken niet zijn ingesteld op mensen met een beperking”, zegt Köninger. Dat ongemak zit in het kerkgebouw én in de kerkmensen zelf, merkt ze. Ruim dertig jaar geleden kreeg de Duitse onderweg naar de winkel een auto-ongeluk. Ze botste tegen twee andere voertuigen. Zwaargewond belandde ze in het ziekenhuis. Een maand lag ze op de intensive care. Daarna heeft ze nooit meer kunnen lopen, omdat haar ruggengraat blijvend beschadigd is.

Tegenwoordig zet ze zich, als lid van de stuurgroep van het European Disability Network (Europees netwerk voor mensen met een beperking) in om kerken én hun leden te overtuigen van het belang van „inclusiviteit”. En met succes: het kerkgebouw van haar gemeente heeft inmiddels een lift.

Lees ook

Welke positie hebben mensen met beperking in Nederland?

Communiceren

Een beperking is een lichamelijke of mentale conditie die mensen hindert bij activiteiten of in hun communicatie met anderen, definieert Köninger. Volgens haar kampt een op de zeven mensen in Europa met een beperking. Ze baseert deze cijfers op statistieken van de Wereldgezondheidsorganisatie.

Tegelijkertijd observeert ze in de praktijk dat het aantal mensen met een beperking in kerken lager ligt. Een onderzoek van de organisatie Church Mission Society spreekt over een op de tien mensen. Hoe dat komt? Mensen met een beperking durven soms niet naar de kerk te komen, uit angst buitengesloten te worden, verklaart Köninger.

En dat zit niet alleen in het ontbreken van een lift, slechte akoestiek waardoor slechthorenden weinig tot niets van de preek meekrijgen of lastige drempels waarover slechtzienden makkelijk kunnen struikelen. Het grootste obstakel waar christenen met een beperking in de kerk tegenaan lopen, is de houding van hun medekerkgangers, aldus Köninger. Uit ervaring weet ze dat die niet altijd weten wat ze moeten zeggen of doen als ze iemand met een beperking in de kerkhal tegen het lijf lopen. De eerste keer dat ze na haar ongeluk in de kerk kwam, ervaarde ze hoe haar rolstoel mensen in de verlegenheid bracht. „Ze wisten niet meer waarover ze met mij moesten praten en vermeden mij liever.”

Daarbij kwam dat mensen een rolstoel automatisch verbinden aan een verstandelijke handicap, merkte Köninger. „Ze pasten daardoor hun manier van praten aan en benaderden mij alleen op een kinderlijke manier.”

Ook ouders van kinderen met een beperking merken het ongemak van kerkmensen en soms zelfs weerstand tegen hun kroost. „Statistieken van het internationaal kerkelijk netwerk Lausanne laten zien dat 90 procent van deze ouders zich onwelkom voelt in de kerk. Kerkgangers zijn geneigd om kinderen met een beperking te zien als storende elementen tijdens de eredienst.”

Dit heeft ook te maken met het mensbeeld in zowel de kerk als de samenleving. Dat is afgesteld op de gemiddelde mens, zegt Anthonij Rietman, voormalig beleidsmedewerker ethiek en identiteit bij gehandicaptenorganisatie Filadelfia in Rotterdam. „Mensen nemen zichzelf als vertrekpunt en het kerkelijk leven is zodoende gefocust op mensen met een gemiddeld IQ en een gemiddelde gezondheid.”

Evenbeeld

Ook in christelijke kring gaat het mensbeeld uit van de gezonde mens, signaleert Rietman, die theologie studeerde. De gereformeerde traditie houdt volgens hem vast aan de visie op de mens als redelijk en zedelijk wezen. „Het is een eenzijdige interpretatie van de leer dat de mens geschapen is naar Gods evenbeeld.”

Die vaak onbewuste kijk op de mens werkt ver door, zegt de theoloog. „Die visie doet geen recht aan mensen met een verstandelijke handicap. Als je een mens omschrijft als een wezen met wie je kunt spreken, hoe zie je dan zwakzinnigen? Zijn zij dan geen mens?”

Rietman vreest dat de meeste mensen niet erg betrokken zijn op mensen met een beperking en evenmin op hun ouders. „Ik ben zelf opgegroeid met twee jongere zussen die een dubbele handicap hebben. Dan heb je in de loop van de decennia het nodige aan onverschilligheid gezien in de gemeente. Veel christenen geven weinig blijk van betrokkenheid tot de gehandicapte naaste. Terwijl dat toch nauw verbonden is aan het leven in de gemeenschap met Christus.”

De houding van christenen naar mensen met een beperking moet veranderen, betoogt Rietman. „Christus aanvaart zondaren zonder enige reden in henzelf. Zo moeten wij onze gehandicapte medemensen onvoorwaardelijk aanvaarden. Luister aandachtig naar hun verhalen en neem hen serieus. Ook zij zijn geschapen naar Gods beeld. Dat is de basis van ieders waardigheid. Niemand doet onder voor de ander. Ook leden met een beperking zijn deel van het lichaam van Christus. Niet voor niets zegt Jezus: Voor zover u iets goeds doet voor een van de geringste van Mijn broeders, doet u dat voor Mij.”

Lichaam

God verheerlijkt wat klein en gering is, schreef Rietman eerder in de beschouwing ”Aanschouwt de leliën” in het blad Radix, een christelijk wetenschappelijk tijdschrift. Hij verwijst in dat artikel naar de lofzang van Maria. Volgens hem komt in het Magnificat duidelijk naar voren dat God het „onaanzienlijke van de wereld en het verachte heeft uitgekozen”. Rietman stelt daarom dat het belangrijk is dat voorgangers dit aan de gemeente voorleven. „We moeten kritisch kijken naar onszelf en de gemeente als lichaam van Christus. Doen wij bijvoorbeeld voldoende voorbede voor elkaar?”

Martina Köninger van het Disability Network zegt dat voorgangers kerkgangers handvatten moeten geven om met mensen met een beperking om te gaan. „Wij willen als normaal worden gezien. Natuurlijk zijn er bepaalde aanpassingen nodig zodat we bij de gemeente kunnen horen, maar het moet gewoon worden om een beperking te hebben. Zolang we op aarde zijn, is het normaal om met beperkingen te leven.”