„Al sinds het christendom in Ethiopië aanwezig is, vinden geestelijken het belangrijk dat hun kerkgebouwen omringd zijn door bomen”, vertelt dr. Alemayehu via een videoverbinding vanuit de Ethiopische stad Bahir Dar. „Ze herinneren aan de Hof van Eden, waarover de Bijbel zegt dat daarin allerlei aangename bomen stonden.”

Begin twintigste eeuw was zo’n 40 procent van Midden- en Noord-Ethiopië met bos bedekt. Momenteel is dat nog maar 3 procent. De sterke bevolkingsgroei vroeg om meer landbouwgrond; ook gingen er bomen tegen de vlakte om als brandstof te dienen of werden ze aangetast door grazend vee.

Zo veranderden de kerkbossen in op zichzelf staande gebiedjes: groene oases in een steeds droger en eentoniger landschap, en een laatste toevluchtsoord voor tal van grotere en kleinere dieren, zoals apen, vogels en insecten.

De kerkbossen zijn gemiddeld 5 hectare groot en liggen dankzij het grote aantal kerkgebouwen in Ethiopië op zo’n 3 kilometer afstand van elkaar. Dat laatste is van essentieel belang, volgens dr. Alemayehu: „Voor dieren is zo’n afstand te overbruggen, wat goed is voor de biodiversiteit.”

Promotieonderzoek

De bossen zijn wat de ecoloog betreft van onschatbare waarde. „Ze trekken insecten en vogels aan die gewassen kunnen bestuiven, wat onmisbaar is voor de landbouw. Daarnaast leveren ze de grondstoffen voor allerlei medicijnen.”

Verder zijn de bossen van belang voor de Blauwe Nijl, die ontspringt aan het Tanameer; ze dragen eraan bij dat de omgeving niet verder verdroogt en dus ook dat het Tanameer op peil blijft.

Ook internationaal bezien zijn de bossen van belang: in de kerkbossen rond het Tanameer, in het noordwesten van Ethiopië, overwinteren jaarlijks tienduizenden trekvogels uit Europa en Rusland.

En dan zijn de bossen ook nog eens goed voor de kerkgebouwen zelf. „Ze zorgen voor een bijzondere uitstraling en een koele atmosfeer rondom het gebouw. De muurschilderingen op de kerkgebouwen zijn gemaakt met pigmenten afkomstig van de bomen.”

Als lid van de Ethiopisch-Orthodoxe Kerk kent dr. Alemayehu de bossen al sinds zijn jeugd. Zijn professionele belangstelling ervoor ontwikkelde zich tijdens zijn studie landbouwkunde, zo’n dertig jaar geleden; zijn promotieonderzoek aan de universiteit van Wageningen was eraan gewijd. Op dit moment werkt hij als directeur van de ORDA, wat staat voor Organisatie voor Herstel en Ontwikkeling in de regio Amhara. De ORDA houdt zich onder andere bezig met natuurconservatie.

„Ook al zijn het er nu nog 32.000, het voortbestaan van de kerkbossen staat onder druk. De Ethiopische bevolking blijft groeien, zodat steeds meer grond wordt besteed aan landbouw en woonruimte. Daarnaast winnen andere geestelijke stromingen aan invloed. In de theologie van de rooms-katholieke en protestantse kerken speelt zorg voor bomen eigenlijk geen rol; deze bossen zijn uniek voor de orthodoxe kerk in Ethiopië.”

In 2021 brak er een burgeroorlog uit in het noorden van het land en nog altijd is er sprake van geweld in meerdere regio’s. Volgens dr. Alemayehu hebben de kerkbossen hier niet direct onder geleden.

Muur

Met zijn team traint dr. Alemayehu geestelijken en lokale gemeenschappen om de bossen zo goed mogelijk te verzorgen. Hij reikt hun bijvoorbeeld het idee aan er een muur omheen te bouwen. „Traditioneel staat er rond Ethiopisch-orthodoxe kerkgebouwen een muur: een binnenste cirkel, die het kerkgebouw scheidt van het bos. Op zeker moment bedacht ik dat je zo ook een tweede muur kunt bouwen, aan de buitenrand van het bos.”

Die buitenmuur maakt voor iedereen duidelijk dat het bos onder de bescherming van de kerk valt. Grazend vee kan de bomen niet meer beschadigen. Ondertussen zijn mensen nog even welkom; dankzij diverse poorten kunnen ze de kerk bereiken.

Zowel de binnen- als de buitenmuur is gemaakt van stenen, wat allerlei voordelen heeft. „De geestelijken weten vanuit hun traditie hoe ze zo’n muur moeten onderhouden. De stenen zijn afkomstig uit de omgeving, vaak uit akkers, die er alleen maar beter van worden. Ze zijn niet diefstalgevoelig. Zo nodig kan de muur gemakkelijk worden verbouwd of verplaatst. En de muur biedt een schuil- en woonplek voor kleine dieren.”

Droom

Inmiddels is er onder inspiratie van dr. Alemayehu rond zeventig bossen een muur aangelegd. Deze bossen zijn ook nog eens met elkaar verbonden via een corridor van bomen. Zo is er 2000 hectare aaneengesloten bos ontstaan.

De bosecoloog droomt ervan om op termijn minstens 20.000 bossen op deze manier te beschermen en aan elkaar te verbinden. Financiën zijn hierbij wel een knelpunt. De organisatie krijgt steun van de overheid en van welzijnsorganisaties, maar om dr. Alemayehu’s grootse visie te verwezenlijken is veel meer geld nodig. „Het zou geweldig zijn om het bos in de hele Ethiopische hooglanden te herstellen. We moeten handelen voordat het te laat is.”