Minder regeltjes en een steviger concurrentiepositie: daar draait het werkprogramma –de to-dolijst– van het dagelijks bestuur van de Europese Unie voor 2025 in feite om. „Burgers en bedrijven hebben opgeroepen tot een eenvoudigere en slankere EU. Deze routekaart zet onze koers uit naar een competitiever, veerkrachtiger en welvarender Europa”, belooft Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in ferme bewoordingen.

In het woensdag gepresenteerde werkplan doet de Commissie grootse beloftes om het bedrijfsleven in de watten te leggen. Niet langer is verduurzaming de norm; er komt juist meer oog voor de belangen van bedrijven. Brussel belooft energie betaalbaarder te maken, jonge bedrijven te helpen groeien, het met een kapitaalmarktunie voor ondernemingen gemakkelijker maken investeerders uit andere lidstaten aan te trekken en zelf systemen te ontwikkelen op het gebied van kunstmatige intelligentie en kwantumtechnologie.

De voornaamste belofte is de aankondiging van drie zogenoemde omnibuspakketten, te presenteren in de eerste helft van dit jaar. Duurzaamheidsvereisten, papierwerk voor het midden- en kleinbedrijf (mkb), administratieve rompslomp voor boeren en kaders voor investeringen worden herzien en gesimplificeerd. De maatregelen zouden de bureaucratische lasten voor bedrijven met een kwart doen afnemen en investeringen aantrekken, terwijl het mkb op een derde minder bureaucratie zou kunnen rekenen.

Sceptisch

Adriaan Schout, Europadeskundige en onderzoeker bij Instituut Clingendael, is echter gereserveerd over het te verwachten resultaat van het werkprogramma. „Dat de Europese concurrentiekracht achterblijft, weten we al een halve eeuw. Bij de invoering van de euro beloofde Brussel van de EU tegen 2010 het meest concurrerende economische blok te maken. Maar in al die jaren is de achterstand niet ingelopen.”

Het is volstrekt duidelijk dat de Europese economie een impuls nodig heeft, na de rapporten van de Italiaanse oud-premiers Enrico Letta over de onvolkomenheden van de interne markt en Mario Draghi over de afnemende concurrentiekracht. Vooral Draghi’s uitspraak dat Europese bedrijven „een langzame doodsstrijd” strijden in de concurrentie met rivalen uit de Verenigde Staten en China, sloeg in als een bom. Kern van het probleem is volgens Draghi dat de Europese economie gefragmenteerd is en er te veel regeltjes zijn. Vandaar de Commissievoorstellen om te dereguleren en te investeren in de economie.

„Maar dereguleren is voor de economische groei impactvoller dan het voeren van industriebeleid met miljardeninvesteringen”, zegt Schout. „Tegelijk is het een van de moeilijkste dingen om te doen. Het is makkelijk om regels te stellen, maar bijna ondoenlijk om ze af te schalen – omdat er allerlei belangen aan wetgeving zijn gekoppeld.”

Klimaatdoelen

De Commissie probeert in het werkprogramma tussen verschillende belangen te laveren. Neem de Clean Industrial Deal, de hoeksteen van het EU-beleid voor verduurzaming en versterking van de economie. Enerzijds houdt de Commissie in het wetgevingspakket vast aan de gestelde klimaatdoelen; anderzijds moet er oog zijn voor concurrentiekracht. Op 26 februari, de dag dat de Clean Industrial Deal wordt gepresenteerd, komt ook de eerste vereenvoudigingsomnibus naar buiten met daarin een herziening van duurzaamheidsvereisten voor bedrijven. Spreekt de Commissie zichzelf tegen?

„Dat is precies de vraag”, zegt Schout, die er nog allerminst zeker van is of de dereguleringsplannen worden doorgevoerd. „In de basis is de EU goed in het maken van wetgeving. Er is veel vraag naar en aanbod van beleid: de Commissie, de lidstaten en het Europees Parlement zijn gericht op het maken van wet- en regelgeving, terwijl ngo’s, het maatschappelijk middenveld en het bedrijfsleven er sterk om vragen. Het bedrijfsleven bijvoorbeeld streeft naar meer en dus opwaartse harmonisatie. Al die partijen hebben belang bij een EU die zich als probleemoplosser profileert. Afschalen van wetgeving is in die context lastig.”

Schout hoopt dat het Commissiewerkprogramma een nieuwe aanjager is voor „een fundamentele discussie over marktwerking in Europa”. „Hoe zien we de rol van het marktmechanisme? De EU opereert graag in een context van wetten en regels. Maar zijn we misschien te ver afgedreven van het overlaten aan de markt?”