”Niets over Oekraïne zonder Oekraïne” was steeds het motto in Europa. En toch is dat precies wat er nu gebeurt. Na gesprekken met zijn Russische collega Vladimir Poetin en zijn Oekraïense ambtgenoot Volodymyr Zelensky zei de Amerikaanse president Donald Trump woensdag dat de onderhandelingen over het beëindigen van de oorlog „onmiddellijk” starten. Europa en Oekraïne mogen van de zijlijn toekijken.

Europese regeringsleiders zijn totaal verrast door het eenzijdige besluit van Trump. „In elke onderhandeling moet Europa een centrale rol hebben”, probeerde EU-buitenlandchef Kaja Kallas woensdagavond nog duidelijk te maken. Ook het oordeel van Europese landen als het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Polen en Nederland is unaniem: „Oekraïne en Europa moeten deel uitmaken van alle onderhandelingen.”

„Als we over Oekraïne spreken, is het natuurlijk cruciaal dat Oekraïne nauw wordt betrokken bij alles wat er gebeurt over Oekraïne”, bracht NAVO-topman Mark Rutte woensdag uit. Ook president Zelensky waarschuwt dat zijn land geen vredesverdrag zal accepteren dat Rusland en de Verenigde Staten sluiten zonder Oekraïense betrokkenheid. Maar het lijken allemaal holle woorden waar Trump zich niets van aantrekt.

Amerikaans-Russische deal

„Linksom of rechtsom moet Europa ergens bij het vredesproces worden betrokken”, zegt Dick Zandee, defensiespecialist bij Instituut Clingendael. Maar of Europese landen ook aan de onderhandelingen zullen deelnemen, is onduidelijk. Problematisch. „Zonder Europese betrokkenheid bij de onderhandelingen komt er een Amerikaans-Russische vredesdeal, waarbij Oekraïne het nakijken heeft”, waarschuwt Davis Ellison, strategisch analist bij het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Als het aan Trump ligt, krijgt Oekraïne geen NAVO-lidmaatschap, geen veiligheidsgaranties van de VS en moet Kyiv alle door de Russen veroverde gebieden opgeven.

„Onder deze voorwaarden zijn vredesbesprekingen absoluut niet in het belang van Oekraïne”, merkt oud-topdiplomaat Ed Kronenburg op. „Wat nu op tafel ligt, zou ook door Poetin kunnen zijn gezegd. Als Oekraïne de bezette gebieden moet opgeven, geen lid mag worden van de NAVO en de VS geen troepen leveren om de vrede te handhaven, welke garanties hebben de Oekraïners dan nog dat Rusland hen niet opnieuw aanvalt? Zonder betrokkenheid van de VS wordt het bovendien voor Europa een heel lastige opgave om Oekraïne te beschermen.”

Vredestroepen

In plaats van Amerikaanse veiligheidsgaranties moeten Europese troepen Oekraïne in vredestijd in bescherming nemen tegen Russische aanvallen, maakte Trumps defensieminister Pete Hegseth woensdag duidelijk. Mochten vredestroepen uit Europa in Oekraïne in confrontatie met de Russen komen, dan hoeven ze niet op de VS te rekenen en kunnen ze zich evenmin beroepen op artikel 5 van de NAVO, aldus Hegseth.

Frankrijk opperde de voorbije maanden het plan om vredeshandhavers naar Oekraïne te sturen als de oorlog voorbij is. Maar overweegt Parijs dat nog steeds als er een risico is op oorlog met Rusland, vraagt Ellison van het HCSS zich af. „Kijkend naar keuzes uit het verleden moeten we concluderen: dat risico willen ze niet lopen.”

„We moeten niet op voorhand iets zeggen over het al dan niet sturen van vredestroepen”, meent Zandee van Instituut Clingendael. „Eerst moet duidelijk zijn wat het vredesakkoord inhoudt, welke bevoegdheden vredeshandhavers hebben en wie de leiding heeft. Maar als de randvoorwaarden voldoen en als Duitsland, Frankrijk en het VK troepen sturen, sluit ik niet uit dat ook Nederland militairen naar Oekraïne stuurt.”

Triomfantelijk

Na komend weekeinde verwachten analisten meer duidelijkheid over Trumps plannen met Oekraïne. Van vrijdag tot zondag wordt in München de Veiligheidsconferentie gehouden, ’s werelds grootste bijeenkomst voor internationaal veiligheidsbeleid, waarbij Trumps vicepresident J.D. Vance Zelensky hoopt te ontmoeten.

„Het is belangrijk dat het niet allemaal gaat volgens het plan van Poetin”, zei Zelensky donderdag over de onderhandelingen. Hoewel er risico’s zijn, heeft Oekraïne ergens ook belang bij vredesbesprekingen, zegt Zandee. „Veel Oekraïners zijn na drie jaar strijd oorlogsmoe. De gestage opmars van de Russen verzwakt het moreel – ook in overheidskringen. Er is een door noodzaak ingegeven gevoelen dat er gestreefd moet worden naar een onderhandelde oplossing.”

Russische functionarissen en staatsmedia sloegen donderdag een triomfantelijke toon aan over de onderhandelingen. „Reken maar dat in Moskou de kurken van de champagneflessen worden getrokken”, zegt Zandee. „De VS geven toe aan de Russische wensen en zwakken de onderhandelingspositie van Oekraïne ernstig af.”

Trump „zal het een worst wezen” wat er met Oekraïne gebeurt, meent Zandee. „Hij wil gewoon zo snel mogelijk van dat hele conflict af zijn en krediet oogsten met wat hij tot stand heeft gebracht. Hoe kan hij zo snel mogelijk een deal krijgen? Door toe te geven aan het wensenlijstje van Moskou. Dat is dus zijn inzet.”

Staakt-het-vuren

Of Trump een bestendige vrede in Oekraïne voor elkaar weet te krijgen, betwijfelt Zandee. „De onderhandelingsposities van Oekraïne en Rusland liggen mijlenver uit elkaar.” Zelensky staat erop dat zijn land alle sinds 2014 door Rusland bezette gebieden terugkrijgt: niet alleen de Donbasregio, maar ook de Krim. En het is maar de vraag of Moskou Europese vredestroepen aan de grens met Oekraïne accepteert.

„Een goedwerkend vredesakkoord moet uitvoerbaar en bestendig zijn en vereist volledige instemming van de twee strijdende partijen”, zegt Zandee. „Dat is op dit moment geenszins het geval. Ik geloof wel dat Trump een bestand voor elkaar kan krijgen – al is een bestand zonder definitieve vrede altijd twijfelachtig. Maar ik geloof niet in een duurzaam vredesakkoord. Het meest waarschijnlijk is het scenario waarbij we in een instabiele situatie van een staakt-het-vuren terechtkomen – met gelukkig minder raketten en dagelijkse doden.”