Zonder dat er sprake is van gedegen democratische controle heeft Trump de techmiljardair de opdracht en bevoegdheid gegeven om overheidsdiensten te sluiten, ambtenaren te ontslaan en te korten op overheidsbudgetten.

Om maar enkele maatregelen te noemen: Musk kreeg inmiddels al 75.000 ambtenaren zover dat ze het aanbod aanvaarden om met behoud van zeven maanden salaris te vertrekken. Overheidsmedewerkers die weigeren worden met verlof gestuurd. De Amerikaanse hulporganisatie USAID is gesloten en de promotie van genderemancipatie door de overheid is beëindigd. Medewerkers van Musks ‘bezuinigingstroepen’ –vooral jonge, slimme nerds– zijn bij een reeks federale overheidsinstanties neergestreken om de geldstromen van binnenuit tegen het licht te houden.

Een aanzienlijke groep Amerikanen vindt dit geweldig. Zij hebben al jaren een hartgrondige hekel aan het federale ambtenarenapparaat. Dat hindert hen in de vrijheidsdrang die de Amerikanen in de genen zit.

Groeiende spanningen

Tegelijk zijn er groepen die zich zorgen maken. Zij vrezen dat Trump gaat heersen als een soort dictator. Deze mensen zijn vanzelfsprekend vooral bij de Democratische Partij te vinden. Maar er zijn ook Republikeinen die zich zorgen maken. Gaat Trump niet te ver? Neemt hij de regels van de rechtsstaat wel voldoende in acht?

Inmiddels blokkeerde de rechter (tijdelijk) verschillende maatregelen van Trump en Musk omdat deze in strijd zijn met federale wetten. Zo werd een stokje gestoken voor Trumps decreet dat een einde maakt aan het staatsburgerschap door geboorte. Vorige week zaterdag blokkeerde de federale districtsrechter Paul Engelmayer tijdelijk de toegang van Musks Department of Government Efficiency (DOGE) tot gegevens van het ministerie van Financiën. Dinsdag bepaalde rechter John Bates dat de federale gezondheidsdiensten onmiddellijk de datasets moeten herstellen die in opdracht van Musk waren verwijderd.

Musk is woedend over deze uitspraken. Hij heeft gezegd dat het noodzakelijk is om de tegenwerkende rechters te ontslaan. „Er moet onmiddellijk een golf van gerechtelijke afzettingen komen, één afzetting is niet genoeg”, zei hij op het socialemediaplatform X. Musk spreekt van een „staatsgreep door rechters”.

Ook vicepresident J.D. Vance vindt dat rechters niet de bevoegdheid hebben om de president te beletten zijn gezag uit te oefenen. „Rechters mogen de legitieme macht van de uitvoerende macht niet controleren”, aldus Vance. Sommige Republikeinen zien de recente vonnissen als een poging van activistische rechters, Democratische politici en lobbygroepen om „de uitschakeling van progressieve stokpaardjes te torpederen”.

Deze Republikeinen roepen Trump op om de rechtelijke uitspraken te negeren. De Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, Mike Johnson, zei deze week dat rechters „een stapje terug moeten doen en de processen hun gang moeten laten gaan”.

De leider van de Republikeinse meerderheid in de Senaat, John Thune, zei deze week dat de groeiende spanningen tussen het Witte Huis en federale rechters een „natuurlijke wisselwerking” is tussen de takken van de macht, maar voegde eraan toe dat de president de rechterlijke macht moet respecteren.

Minachting rechter

President Trump zelf zei dinsdag de rechterlijke uitspraken te respecteren. Zo nodig gaat hij in beroep. Tegelijk zei hij het onbegrijpelijk te vinden dat de rechter Musk tegenwerkt die „enorm veel fraude, verspilling, incompetentie en misbruik” van overheidsgelden heeft gevonden. Volgens de president heeft Musk ambtenaren betrapt op zelfverrijking en begunstiging van vrienden. Zo zouden er uitkeringstrekkers in de systemen zitten die inmiddels 150 jaar oud zijn.

Verbolgen stelde Trump vast dat dit de rechter kennelijk niets kan schelen. „Het slaat nergens op!”

Direct na de toezegging zich te houden aan de rechterlijke uitspraken tekende Trump dinsdag een decreet waarin hij de overheidsdiensten beveelt samen te werken met Musk.

De techmiljardair zei dinsdag tijdens een inderhaast georganiseerde persconferentie in het Oval Office dat er nog veel werk te doen is. Zonder bewijs sprak hij van „schandalige fraude”. Hij bestreed ondemocratisch te handelen en zei volstrekt transparant te werk te gaan. En fouten die hij maakt wil hij herstellen. „We gaan snel, we maken fouten, maar die repareren we.”

Amerikaanse rechtsgeleerden waarschuwen dat de Verenigde Staten afstevenen op een constitutionele crisis. „Het meest voorname kenmerk daarvan is dat de uitvoerende macht (de president) de rechterlijke uitspraken minacht”, zegt rechtsgeleerde van Harvard, Jack Goldsmith. Hij was onder de regering van Bush medewerker op het ministerie van Justitie. Hij stelt dat Trump zich vooralsnog in zijn daden houdt aan de rechterlijke uitspraken. „Maar met zijn uitspraken tart hij niet alleen de rechterlijke macht, maar toont hij ook weinig respect voor de grondwettelijke waarden en instituties. Dat is gevaarlijk. Daarmee slijt bij de burger het respect voor de rechter en de constitutie, en maakt hij de weg vrij om alles naar zijn hand te zetten.”