Dringend riep het moderamen ertoe op, meteen na het afsluiten van de synodeweek van de CGK, eind januari: „Kerken, bewaar uw kalmte.” En: „Neem als lokale gemeente geen grote besluiten over uw plaats in het kerkverband.” Voor die oproep bestond alle reden. De 52 afgevaardigden waren er in Nunspeet, ondanks verwoede pogingen, immers niet in geslaagd een formule te vinden waarmee de 181 plaatselijke kerken zonder al te grote spanningen bij elkaar zouden kunnen blijven.

Taboewoord

En dat betekende nogal wat. Wordt op kerkelijke vergaderingen het taboewoord ”scheuring” gewoonlijk zorgvuldig gemeden, in de Oenenburgkerk klonk dat signaalwoord dit keer wel degelijk. Meerdere malen zelfs. „Gaan we als CGK scheuren?” verwoordde ds. D. van der Wal (Aalten) de vrees van veel afgevaardigden. „Of moeten we misschien zeggen dat we al gescheurd zijn?”

De oproep van het moderamen had in zoverre effect dat tot nu toe geen enkele gemeente, noch ter rechter-, noch ter linkerzijde, op eigen houtje onbezonnen stappen nam. Geen enkele kerk scheidde zich af. Maar de kalmte bewaren? Dat is evenmin een passende omschrijving voor wat vorige week plaatsvond. Met name vanuit het progressieve deel van het kerkverband werd stevig geageerd tegen de gang van zaken op de synode. De een na de ander zette een beeld neer van synodale incompetentie en van een liefdeloos en onkerkrechtelijk handelen.

Oproep prof. Den Hertog tot actie vanuit het grondvlak heeft al snel resultaat

Dwaas

Met name theologenfamilie Den Hertog roerde zich. Nog op diezelfde vrijdag waarop de synode was afgesloten, verrichtte Rieke den Hertog, bestuurslid van CGK-vrouw, op de christelijke tv-zender Family7 de aftrap. Zij zei het „verdrietig en verbijsterend” te vinden hoe de synode met de problemen in het kerkverband omgaat. Met name het afwijzen van het recordaantal van vijftig revisieverzoeken tegen het besluit uit 2022 om geen vrouwen in de ambten toe te staan, achtte zij onacceptabel. „Met één stemming in de prullenbak. Dat vond ik gênant.”

De dag daarop sloot haar echtgenoot, prof. dr. G.C. (Gerard) den Hertog, emeritus hoogleraar ethiek, apologetiek en evangelistiek aan de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA), zich hierbij aan. Tegenover het Nederlands Dagblad (ND) sprak de bekende CGK’er over een „machteloze synode” en noemde hij het „dwaas” dat de bezwaarschriften van een groot aantal gemeenten tegen het besluit dat vrouwen in de CGK geen ambt kunnen bekleden „in een middag zijn afgevinkt”.

De hoogleraar sprak over een „bubbel” waarin de synode verkeerd zou hebben en zag „soms jonge predikanten drammerig op een scheuring aansturen”. Volgens hem moet „de oplossing nu van onderaf komen” en moeten –om te verhinderen dat „een besluit tot ontvlechting als een fragmentatiebom gaat werken”– gemeenten elkaar „opzoeken en vasthouden”.

Ontvlechting

Die laatste oproep had al de dinsdag erna zichtbaar resultaat. Vijfentwintig predikanten stuurden een brief naar alle kerkenraden in de CGK. Vraag: Willen jullie een oproep aan de synode steunen en ondertekenen? Daarin vragen wij het moderamen met klem om „geen stappen te ondernemen die zouden leiden tot ontvlechting van het kerkverband”. Het is de bedoeling dat de oproep aan het moderamen na zaterdag 15 februari verstuurd wordt.

Een van de ondertekenaars van de brief is ds. R.G. (Rein) den Hertog, zoon van Gerard en Rieke. De predikant was afgevaardigde naar de synode. Let wel: was. Op vrijdagmiddag 31 januari verklaarde hij in de Oenenburgkerk dat hij zich terugtrok als synodelid omdat zijns inziens „de revisanten geen eerlijke behandeling hebben gekregen van hun bezwaargronden”, waardoor „onrecht zich nu een weg baant in onze kerken”.

Een visie die hij een kleine week later in het ND verder toelichtte. „Het moderamen gaat zijn boekje te buiten als het nu met een plan komt voor ontvlechting van het kerkverband, want er is vanuit de kerken geen voorstel ingediend om te praten over kerkscheiding. Je kunt niet van bovenaf een plan maken hoe je het lichaam van Christus gaat scheuren. Dat kan echt niet”, zei de predikant van de Amstelgemeente in Amsterdam, die zo’n handelwijze „absurd” noemde en „zonde”.

Discrimineren

Behalve op Family7 en in het ND roerden critici van de synode zich ook in andere media en op andere fora. Zo stelde het hoofdredactionele commentaar van Trouw (onder de kop: ”Je kunt je afvragen of dit kerkverband nog wel gered moet worden”) deze week dat het „toe te juichen is dat een groeiend aantal lokale kerken niet langer wil blijven discrimineren”. Dat recht „is desnoods wel een scheuring waard”, meende de commentaarschrijver.

In de rubriek het Theologisch Elftal (eveneens in Trouw), waarin dit keer Bijbelwetenschapper Janneke Stegeman en theoloog prof. dr. Arnold Huijgen aan het woord kwamen, sloeg de krant eenzelfde toon aan. Daar stond de vraag centraal: ”Hoe ga je om met een discriminerend kerkgenootschap?”In elk geval niet door van buitenaf druk uit te oefenen, luidt het antwoord van prof. Huijgen, voormalig hoogleraar systematische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA). Dat heeft vaak juist een averechts effect. Bovendien heeft een kerk nu eenmaal „de vrijheid om vanwege godsdienstige redenen bepaalde keuzes te maken”.

Commissie heeft in de revisieverzoeken wel degelijk veel tijd gestoken, stelt CGBeraad

Wat zouden bezwaarden wel kunnen doen na de laatste synodeweek? Prof. Huijgen: „Het klinkt soft, maar: de dialoog gaande houden. (…) Het helpt ook als mensen met een zeker gezag zich uitspreken. Hoogleraren en predikanten die zich voorheen op de vlakte hebben gehouden, zeggen nu ook dat het anders moet.”

En daarmee zijn we weer terug bij de vorige week verzonden brief aan alle kerkenraden in de CGK, de brief waaronder ook prof. Huijgens naam prijkt.

Olie

Een brief die volgens Christelijk Gereformeerd Beraad –een stichting die in 2022 werd opgericht uit verontrusting over ontwikkelingen in de CGK inzake vrouw en ambt, hermeneutiek en kerkrecht– alleen maar „nog meer olie op het vuur” gooit van „een huis dat al in brand staat”. Een handtekeningenactie, schreef het beraad vorige week, „bevordert partijvorming in de kerken en ondermijnt het gezag van kerkelijke vergaderingen”.

Waarop prof. Huijgen op X zijn kans waarnam: „Toch apart: een pressiegroep die via een eigen website en stichting al een paar jaar het vuur opstookt, komt met verwijten omdat mensen op persoonlijke titel kerkenraden hebben aangeschreven.”

Om in de ogen van CGBeraad foutieve beeldvorming te corrigeren, gaat het beraad op zijn website uitvoerig in op diverse argumenten en frames. Twee voorbeelden. Heeft de synode de stapel revisieverzoeken tegen het besluit dat vrouwen in de CGK geen ambt kunnen bekleden in één middagje en met één simpele stemming van tafel geveegd? Nee, schrijft het beraad, integendeel. Over deze revisieverzoeken is „in commissieverband vele uren gesproken” – ds. F.W. van der Rhee merkte ter synode zelfs op dat hij in de voorbereiding van het zo’n zestig pagina’s tellende meerderheidsrapport vermoedelijk zo’n 200 uur van zijn tijd had gestoken.

Die gang van zaken kun je dus, schrijft CGBeraad, „zeker geen marginale toetsing noemen”. Wie dat doet, doet de commissie en de synode „onrecht aan”.

Leiding

Een tweede voorbeeld. Mag het moderamen in de nu ontstane patstelling de regie pakken, wellicht door een voorstel op tafel te leggen tot een verdergaande ontvlechting van het kerkverband? Of gaat het daarmee, in de woorden van ds. R.G. den Hertog, „zijn boekje te buiten”? Geenszins, meent CGBeraad. „Nu de commissie toekomst kerkverband haar opdracht heeft teruggegeven, is het moderamen formeel aan zet. Het moderamen behoort nu dus de leiding te nemen, en dat is ook de juiste route vanwege de onmogelijke en kwetsbare situatie waarin we ons bevinden.” Volgens de stichting is het beslist „onterecht als dit als een ”machtsgreep” wordt gekenschetst”.

Eén synodevergadering dus, maar twee sterk uiteenlopende percepties en duidingen ervan. Het is nu aan individuele kerkleden en aan gemeenten om een keuze te maken. Neutraal blijven is lastig. Alleen al de door vijfentwintig predikanten ondertekende brief dwingt kerkenraden een besluit te nemen. Tekenen ze wel of niet? Een tussenweg bestaat hier niet.

Moderamen kan zich tegen kritiek in kranten maar moeilijk verdedigen

Sowieso gaat het spannend worden hoe breed deze brief ondertekend gaat worden. De initiatiefnemers hopen, vanzelfsprekend, zo veel mogelijk gemeenten mee te krijgen, ook die uit het middensegment van de CGK, ook die gemeenten die zelf niet voor vrouwen in het ambt zijn maar wél de eenheid van het kerkverband willen bewaren. Vandaar dat de briefschrijvers opzettelijk geen uitspraak doen over de revisieverzoeken. Het gaat hen nu om één ding, stellen zij: een scheuring of ontvlechting voorkomen.

Tegelijk geldt dat zij over de revisieverzoeken ook geen uitspraak hóéven doen. Uit de namen van de initiatiefnemers valt immers voor iedereen die in de CGK enigszins is ingevoerd gemakkelijk af te leiden dat dit nagenoeg uitsluitend predikanten betreft die de bezwaarschriften tegen het vrouwenbesluit zouden willen honoreren.

Meegezogen

Nog moeilijkere vragen liggen er op het bordje van het moderamen. Dat kan zich niet of slechts moeilijk verdedigen tegen kritiek vanuit het grondvlak, geuit in kranteninterviews of op X. Voor je het weet, word je als preses, scriba en assessor immers meegezogen in een van de kampen en geïdentificeerd met een bepaald deel van de kerken, terwijl je juist onpartijdig leiding wilt geven aan de vergadering en aan de kerk.

Tegelijk rust op jou de zware taak om het huis dat in brand staat te blussen en, zoals preses ds. P.D.J. Buijs het eind januari uitdrukte, „te redden wat er te redden valt”. Niets doen is daarbij geen optie. Leidinggeven betekent, zeker als een kerkverband zich in crisis en een patstelling bevindt, voorstellen op tafel leggen en een koers uitstippelen. Al zou het maar procedureel zijn.

A- en B-kerken

Geen wonder dat aller ogen nu gericht zijn op de vergaderweek van eind maart. Zal het moderamen dan met een constructie weten te komen die wél op breed draagvlak in de synode zal kunnen rekenen? Ds. A.A. Egas (Damwoude) en ds. H.C. Mijnders (Zwolle, emeritus) leken er in de ND-podcast ”Dick & Daniël geloven het wel” samen uit te zijn. Deel het kerkverband maar in in een A- en een B-deel, net zoals er in de oude Gereformeerde Kerken in Nederland na 1892 een tijdlang A- en B-gemeenten bestonden, leek de conclusie van hun gesprek.

Het ei van Columbus? Nee, dat gaat te snel. In de eerste plaats omdat beide predikanten weliswaar uit zeer verschillende hoeken van de CGK komen, maar daarmee nog niet namens een meerderheid in hun kerkverband kunnen spreken. In de tweede plaats omdat zij geen afgevaardigde zijn naar de generale synode. Terwijl daar, in een presbyteriaal-synodaal kerkverband, toch echt de beslissingen vallen…