„De eerste 48 uur na een inbraak zijn cruciaal voor de opsporing”, zegt Ibrahim Bulut. De Vlaamse adviseur in museumbeveiliging volgt de zaak in Assen op de voet. „Het is een goed teken dat de politie woensdag al drie verdachten heeft opgepakt. Maar ik heb het er best moeilijk mee. De rovers gebruikten zeer zware aanvalstechnieken, dat is opvallend.”

In de nacht van vorige week vrijdag op zaterdag plaatsten inbrekers explosieven bij het Drents Museum in Assen. Drie mannen drongen het gebouw binnen en maakten verschillende archeologische topstukken buit. Daarbij ging het onder andere om een massief gouden helm en verschillende armbanden die Roemeens bezit zijn.

De kunstwereld reageerde geschokt op de explosieve roof in Assen. „Ik ben verbijsterd. Kan er iets op tegen dat geweld? Ik voel me er zeer bij betrokken”, zegt kunstschilder Henk Helmantel. De kunstenaar uit Westeremden had tweemaal een tentoonstelling in het Drents Museum.

Losgeld

Helmantel weet zelf maar al te goed hoe het is om beroofd te worden. Drie keer was hij zelf slachtoffer. In 2000 werden er tientallen schilderijen gestolen, gewoon bij hem thuis. „We hadden een tentoonstelling in Amsterdam. De reserveschilderijen hingen in mijn privémuseum. Ik had niet voldoende beveiliging. ‘s Nachts werd er ingebroken en zijn er verschillende schilderijen gestolen.”

Na een maand of vijf kreeg Helmantel zijn schilderijen terug. „Door de publiciteit die aan de roof gegeven werd, konden die dieven de werken niet verkopen. Daarom wilden ze losgeld voor de schilderijen, maar gelukkig kon de politie ze tijdens de zogenaamde overdracht in de kraag grijpen.”

Voor de grote roof waren er al twee schilderijen van Helmantel gestolen. Dat gebeurde in 1997, tijdens een tentoonstelling in Amerika. „Er zijn toen twee schilderijen ontvreemd. We hebben ze nog steeds niet terug”, vertelt de schilder.

Op 30 december vorig jaar werd er nog een schilderij van Helmantel gestolen tijdens een tentoonstelling in het Duitse Leer. Dat het op klaarlichte dag weggegrist is doet veel met hem als kunstenaar, zegt hij. „Het was een klein, maar dierbaar schilderij uit 1980. Er staat een dood goudhaantje op. Ik heb het geschilderd nadat het vogeltje tegen de voorruit van een verhuiswagen was gevlogen.”

Identiteit

Afgelopen woensdag pakte de politie drie verdachten uit Heerhugowaard op. Vrijdag maakte de politie de identiteit van twee van de drie opgepakten bekend, wat zelden in dit stadium van het onderzoek gebeurt. De derde verdachte is een vrouw, van wie de identiteit nog geheim wordt gehouden.

Lees ook

Kunstdetective over roof in Assen: „Gouden helm omsmelten is domste wat rovers kunnen doen” 

Volgens minister David van Weel (Justitie en Veiligheid) heeft het publiceren van de persoonlijke informatie van de verdachten te maken met „het karakter van de roof.” Volgens de minister hebben de verdachten de keuze gehad om te vertellen waar de kunstschatten waren. Zoniet, dan zouden hun foto’s en namen verspreid worden. Tegen De Telegraaf en het AD reageerden de advocaten van de verdachten verbolgen op de actie van het OM en de politie.

Pakkans

Kunst goed beveiligen is volgens museumbeveilingsexpert Bulut niet makkelijk. „Bij museumbeveiliging gaat het om maatregelen waarbij je de tijd verlengt die inbrekers nodig hebben om binnen te komen”, legt hij uit. „Dat heeft dieven afgeschrikt. En als ze het toch proberen, is de kans om de daders te pakken groter.”

De mogelijkheden om iets te beveiligen verschillen per pand, vertelt Bulut. „Veel musea zitten in een historisch pand. Dat geeft beperkingen. De historische gevel zoals bij het Drents Museum zorgt bijvoorbeeld voor moeilijkheden, omdat je daar niet aan mag komen. Om de collectie toch goed te beveiligen moet je als ontwerper van de beveiliging daarom naar binnen gaan. Je maakt aparte ruimtes in de grote ruimte. Zware deuren, bewegingsdetectie, trildetectie en goede camera’s zijn belangrijk.”

Dat het de rovers in het Drents Museum toch lukte binnen te dringen en kunstvoorwerpen te stelen, is volgens Bulut te wijten aan de volgens hem agressieve methode. „Tegen explosies kun je heel weinig doen.”

Paniek

Het is niet de eerste keer dat er in een museum in Nederland ingebroken wordt met behulp van explosieven. Bij een galerie in Oisterwijk gebruikten criminelen in oktober vorig jaar ook springstof om binnen te komen. Ze stalen twee schilderijen van de Amerikaanse kunstenaar Andy Warhol. In maart 2012 gebeurde het bij Museum Gouda, waarbij er een kostbare monstrans werd gestolen, een rooms-katholiek voorwerp om een hostie in te tonen.

De toenemende agressiviteit heeft impact op musea en kunstliefhebbers, merkt Bulut. Mensen vragen hem in paniek hoe ze het probleem aan moeten pakken.

Maar een beveiligingsconcept tegen bomaanslagen is niet een, twee, drie gemaakt, legt Bulut uit. „Als je je tegen explosieven wilt beveiligen moet je ”bomb blast”-deuren en -ramen plaatsen. Die zijn extra dik en zwaar om een explosie te doorstaan. Er zijn ook technieken van netten die je achter muren kunt plaatsen tegen een bomaanval. Maar dat heeft allemaal grote invloed op de structuur van het gebouw. Zeker historische panden zijn niet gemaakt om dat gewicht te dragen. Bovendien is het erg duur, je praat over honderdduizenden euro’s.”

Culturele impact

Veiligheid van kunst speelt niet alleen in de museum- en beveiligingswereld, maar ook bij kunstenaars zelf. „Ik ben niet bang aangelegd”, zegt kunstenaar Ronald A. Westerhuis met een atelier in Zwolle en Shanghai. „Qua beveiliging zitten we in de hoogste klasse, omdat de verzekering dat vraagt.” In 2017 maakte Westerhuis het monument ter herinnering aan de MH17-ramp. Sindsdien exposeert hij wereldwijd met zijn hedendaagse sculpturen.

„In al mijn sculpturen zit een tracker”, zegt de kunstenaar. „Zo kunnen we overal zien waar het kunstwerk is. Maar je moet je afvragen hoever je met de beveiliging wilt gaan.”

Kunstenaar Henk Helmantel zegt sinds de diefstallen van zijn werken meer op de veiligheid ervan te letten, ook tijdens exposities. „Maar als dieven iets proberen te bemachtigen, en ze komen daar met geweld opaf, kun je beveiligen tot je een ons weegt”, zegt de schilder.

Volgens adviseur in museumbeveiliging Bulut kan het in Drenthe mis zijn gegaan tijdens de controle van de beveiliging. „Veel musea hebben onafhankelijke inspecteurs die de beveiliging nakijken. Als Franse musea een stuk uitlenen, wordt er zelfs iemand uit het ministerie van cultuur gestuurd om te beoordelen of de veiligheid voldoende is. De vraag is of dat in Drenthe ook is gebeurd.”