Het is meer dan terecht dat Laura van Hasselt onderzoek naar zijn betekenis deed. Zij schreef een boeiende biografie over de bewogen bankier.

De beschrijving van Christiaan Piet van Eeghen (1816-1889) op internetencyclopedie Wikipedia is heel kort. In zes regels is daar alles over hem gezegd. Het onderstreept dat Van Eeghen niet meer tot het collectief geheugen behoort van Nederlander noch Amsterdammer.

Wie zich in zijn leven verdiept kan niet anders concluderen dan dat de betekenis van deze „op de achtergrond opererende” Amsterdammer groot te noemen is. Voor de hoofdstad, maar ook voor de verheffing van Nederland in het algemeen.

Daarom is het zo goed dat de historica Laura van Hasselt in het archief van de familie Van Eeghen dook en het leven van de invloedrijke zakenman heeft beschreven. In november promoveerde zij aan de Universiteit van Amsterdam op de resultaten van het onderzoek. In januari verscheen bij uitgeverij Balans de publieksversie ”Geld, geloof en goede vrienden. Piet van Eeghen en de metamorfose van Amsterdam, 1816-1889”.

Piet van Eeghen verkeerde van jongs af in de hoogste kringen van de hoofdstad. Zijn vader en oom bezaten het succesvol handelshuis Van Eeghen & Co., het gezin woonde aan de duurste gracht van Amsterdam, maakte grote reizen door Europa en huisde ’s zomers op een buitenplaats in het Kennemerland. Van Eeghens jeugd –hij trouwde met Cato Huidekoper, dochter van de burgemeester van Amsterdam– had alles in zich om hem tot een hoogmoedige, elitaire jongeman te doen uitgroeien.

Doopsgezind

Van huis uit kreeg Van Eeghen echter wat anders mee. De familie was lid van de doopsgezinde gemeente te Amsterdam. Op negentienjarige leeftijd schreef Piet zijn geloofsbelijdenis en werd hij gedoopt door ds. Jan Boeke (1804-1854). „De latere Van Eeghen klinkt al duidelijk door in dit document”, stelt Van Hasselt. „Hij legde de nadruk op de naastenliefde als een van de belangrijkste christelijke geboden. Een moeilijke opdracht, schreef hij, maar niet onmogelijk „wanneer men aan den regel getrouw blijft die Hij daarbij gaf: Alle dingen die gij wilt dat anderen u doen, doet hen ook alzo”.”

De wil om de naaste te helpen bleek voor het eerst toen Van Eeghen zich inzette voor de realisatie van een goed ziekenhuis in Amsterdam. Van Eeghen werd 1843 secretaris van de Vereeniging voor Ziekenverpleging. Hij zou ruim vijftig jaar in het bestuur blijven. Het bestuur liet zich inspireren door het werk van de lutherse predikant Theodor Fliedner (1800-1864), die dicht bij het Duitse Düsseldorf een diaconessenhuis begon. Door heel Europa kreeg zijn werk navolging en dus ook in Amsterdam. Zowel bij medici als buiten de ziekenzorg kregen verpleegzorg en maatschappelijk werk veel aandacht.

Dat had alles te maken met de Europese opwekkingsbeweging het Reveil, schrijft Van Hasselt. In Amsterdam was een van de voormannen de dichter Willem de Clercq, een familielid van Van Eeghen. „Een latere voorman, dominee Otthoe Heldring, groeide uit tot een persoonlijke vriend van Van Eeghen. Zelf bleef hij op de achtergrond, maar hij is wel sterk beïnvloed door De Clercq en Heldring”, concludeert Van Hasselt. „De aanhangers wilden hun christelijk geloof omzetten in concrete daden. Juist die praktische kant sprak Van Eeghen aan.”

Onkreukbare huisvader

Daarom zette hij zich in voor de bouw van het Prinsengrachtziekenhuis, een nieuw fenomeen in Nederland. En daarom richtte Van Eeghen –inmiddels ook diaken– de Vereeniging tot Opbeuring van Boetvaardige Gevallene Vrouwen op. De vereniging had zowel een maatschappelijk als een evangelisatiedoel. Kort na de oprichting kwam hij in contact met ds. Heldring – diens zoon zou later trouwen met een dochter van Van Eeghen. Samen richtten ze in het Betuwse Zetten een opvanghuis voor prostituees op en zouden ze later nog meer christelijke instellingen oprichten. Van Hasselt: „Deze onkreukbare huisvader trok zich het lot aan van het uitschot van de stad.” En het ging hem daarbij om het redden van „lichaam en ziel”. Tot zijn dood zou hij zich –vooral financieel en bestuurlijk– voor deze vrouwen blijven inzetten. „De charismatische Heldring heeft een grote invloed gehad op Van Eeghen. Omgekeerd had de Gelderse dominee zijn ambitieuze plannen niet zonder Van Eeghen kunnen verwezenlijken”, concludeert Van Hasselt.

Zo kon Van Eeghen steun geven aan Heldrings andere project in Hoenderloo en daar een nieuw gesticht voor kwetsbare en verwaarloosde jongens mogelijk maken. Hij schonk er onder meer enkele hectaren van zijn 140 hectare grond rond Hoenderloo voor. Zelf kocht hij de jaren daarna nog een paar honderd hectare woeste grond rond het gehucht en liet die ontginnen tot bos. Van Eeghen kwam er graag.

Van Eeghen was in de eerste plaats bankier, maar vele uren stak hij in deze stichtingen. Er kwamen er nog meer bij: een zeemanshuis in Amsterdam waar geen verleiding tot prostitueebezoek was, een gesticht in Zetten voor jonge meisjes. In 1852 startte Van Eeghen de eerste woningbouwvereniging van Amsterdam: de Vereeniging ten Behoeve der Arbeidersklasse (VAK), en in 1857 kocht hij een complete krottenwijk op om die te „verheffen”. Grote bedragen stak hij in het verbeteren van de leefomstandigheden van zijn arme stadsgenoten. Van Eeghen was (onbezoldigd) directeur van de Maatschappij tot Redding van Drenkelingen, een nog steeds bestaand genootschap.

Amsterdam stoomde op in de vaart der volken. Van een wat achtergebleven stadje groeide Amsterdam gedurende Van Eeghens leven uit tot stad die van betekenis was in Europa. Grote stadsuitbreidingen waren het gevolg, dierenpark Artis was geliefd. Bij zo’n metropool hoort ook een groot stadspark, vond Van Eeghen. Daarom richtte in 1864 het Rij- en Wandelpark op en kocht hij een lange strook grond aan de zuidwestelijke kant van de stad. Het was een ambitieus plan, aanvankelijk met aarzeling ontvangen, maar uiteindelijk de grootste nalatenschap die Van Eeghen de hoofdstad –tot op de dag van vandaag– meegaf. Het was een grote investering, maar dankzij Van Eeghens netwerk, ook als president-commissaris van De Nederlandsche Bank, was het geld voor het Vondelpark snel geregeld.

Een jaar later, in 1865, werd het eerste deel van het park feestelijk geopend. Dertien jaar later was het 47 hectare grote park in Engelse landschapsstijl gereed. De Amsterdammers kregen het park lief, en dat zou zo blijven. Dat uitgerekend ‘zijn’ park in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw de verzamelplaats werd van hippies en provo’s zou Van Eeghen pijn hebben gedaan, maar dat het ”Vondel” steeds meer de groene long van het drukke Amsterdam is geworden, zou hem goed hebben gedaan.

Van Eeghen was ook een groot kunstverzamelaar. Zo bezat hij in zijn tijd de grootste collectie Luijken-etsen. Maar hij maakte de opening van het Stedelijk Museum –ook voor een flink deel door hem gefinancierd– niet meer mee. Toen was hij al overleden – hij stierf in 1889.

Van Hasselt concludeert dat in de „latere burgerinitiatieven van Van Eeghen het geloof meer en meer naar de achtergrond verdween, al bleef het een drijvende kracht”. De bewogenheid van het Reveil maakte plaats voor meer pragmatisme.

Boekgegevens

Geld, geloof en goede vrienden. Piet van Eeghen en de metamorfose van Amsterdam, 1816-1889, Laura van Hasselt; uitg. Balans; 303 blz.; € 27,50