Als prolifeorganisaties tijdens een samenkomst bij een abortuskliniek ook abortuscliënten willen aanspreken, mogen gemeenten daar een stokje voor steken, stelt de rechtbank. Gaat dat niet wat ver?
De rechtbank Noord-Holland sprak zich deze week uit in uit in een geschil tussen de gemeente Heemstede (en abortuskliniek Bloemenhove) én de Duitse prolifeorganisatie Donum Domini e.V. Dat is een Rooms-Katholieke leefgemeenschap van nonnen die opkomt voor het ongeboren leven en hulp biedt aan jonge moeders. Donderdag werd de uitspraak openbaar.
Uit de stukken blijkt dat Donum Domini zich voor een nog dit jaar te houden bijeenkomst het liefst zo dicht mogelijk bij de ingang van de Bloemenhovekliniek wilde opstellen. De gemeente stak daar op grond van de Wet openbare manifestaties (Wom) een stokje voor. Van voren moesten de nonnen uitwijken naar de overkant van de straat. Aan de achterzijde moesten zij een afstand bewaren van 25 meter.
De gemeente woog mee dat eerdere betogingen in Heemstede werden ontsierd door ongeregeldheden. De abortuskliniek trok daarover zowel in 2019 als in 2020 een paar keer aan de bel. Ook zijn er drie politiemeldingen, waarvan twee van eind april.
Volgens Donum Domini schendt de gemeente met haar eisen het grondrecht van vrije betoging. Daar gaat de rechter dus niet in mee. Een betoging is volgens de rechter een samenkomst waarbij „gemeenschappelijk beleefde gedachten en wensen op politiek of maatschappelijk gebied” worden uitgedragen. Maar, zo vervolgt het vonnis, abortuscliënten aanspreken valt niet onder het betogingsrecht en is niet grondwettelijk beschermd, zodat het opleggen van beperkingen is toegestaan. De rechter gaat nog een stap verder door het aanspreken van bezoekers te kwalificeren als „een wanordelijkheid” waar de gemeente terecht voorzorgsmaatregelen voor trof.
Heeft protesteren tegen het oordeel kans van slagen? Zeker wel, denkt mr. Bart Bouter, advocaat bij Post & Bouter in Barneveld, gelet op „een aantal eigenaardigheden” die hij in het vonnis ziet. Zo verbaast het de jurist dat de gemeente Heemstede, nadat zij op 17 februari de betogingsvoorwaarden bekendmaakte, na drie maanden opeens met extra aanscherpingen kwam. „Uit het vonnis blijkt niet wat er in de tussentijd is gebeurd. De onderbouwing voor de aanscherping lijkt mede gelegen in voorvallen die zich al in 2019 voordeden. Dan denk ik: Maar die waren toch al op 17 februari bekend?”
De rechter betoogt met verve dat het beperken van een betoging aan vier criteria moet voldoen. Gemeenten moeten dat heel duidelijk doen, heel concreet, heel gemotiveerd en de beperkingen moeten zorgvuldig zijn weergeven, constateert Bouter tot zijn tevredenheid. „Verderop in het vonnis keren die criteria echter niet meer terug. De toets had dus echt grondiger gekund.”
Opvallend vindt Bouter ook de gedecideerde toon waarmee de rechter concludeert dat Donum Domini met de betoging vooral het aanspreken van abortuscliënten ten doel had. „Was dat echt dé opzet en kun je betogen en met opponenten in discussie gaan wel zo strikt van elkaar scheiden als de rechter doet?”
Wanneer een betoging ophoudt een betoging te zijn, is volgens Bouter lastig met een schaartje te knippen. „De uitspraak zegt: Als de betogers de omstanders gaan aanspreken. De Raad van State legt daar in een recente uitspraak echter een veel zwaardere toets voor aan. Die zegt: zodra er sprake is van overheersen of feitelijke dwang en begint dan over samenscholingen, volksoplopen of blokkades van wegen. Daar was hier, denk ik, geen sprake van.”
SGP-Kamerlid Roelof Bisschop noemt het vonnis een schrijnend uitvloeisel van de „hetze” die organisaties zoals het Humanistisch Verbond al maanden voeren tegen prolifeorganisaties. Een winstpunt ziet hij ook: het betogen zelf wordt niet verboden. „Feitelijk is deze uitspraak een formele erkenning van het recht van organisaties om bij klinieken te staan. En laten we wel zijn, dat is ook bittere noodzaak. Elke week gaan er vrouwen in op de uitnodiging om in plaats van te kiezen voor abortus te kiezen voor ondersteuning en hulp.”
VVD-Tweede Kamerlid Ockje Tellegen, woordvoerder medische ethiek, reageert verheugd. „Deze uitspraak zegt klip en klaar dat demonstreren mag, maar dat het individueel lastig vallen en intimideren van vrouwen daar niet bij hoort. De prolifebeweging is met deze uitspraak niet langer welkom in de buurt van een abortuskliniek en dat vind ik een goede zaak.”
Jurist Bouter zet grote ogen op als hij Tellegens uitleg hoort. „Zij gaat echt kort door de bocht, maar goed, dat is politiek. Het recht om te betogen, is een schurend grondrecht. Verliest de VVD dat met zo’n reactie niet uit het oog?”
Tellegen vertrouwt erop dat zorgminister Hugo de Jonge (CDA) aan de slag gaat met het oordeel. „Hij moet deze uitspraak actief onder de aandacht brengen van de gemeenten met een abortuskliniek.”
