Seksueel wangedrag ligt op allerlei terreinen op de loer. Relatie- en gezinstherapeut Rien Geluk en theoloog en studentenpastor Nico van der Voet kennen allebei voorbeelden van mannen die in het contact met een collega, leerling of gemeentelid over de schreef gingen. Beiden volgen de brede maatschappelijke aandacht voor #MeToo met belangstelling.

Dit najaar lieten de eerste vrouwen met de hashtag MeToo op sociale media zoals Twitter en Instagram weten dat ze recent of in het verleden slachtoffer zijn geweest van seksueel geweld of seksuele intimidatie. Van der Voet: „Na de seksuele revolutie van de jaren zestig en zeventig, die brak met de officiële strakke moraal, zien we nu weer een bescheiden herwaardering van seksuele voorzichtigheid. Eerst was er veel aandacht voor grensoverschrijdend gedrag tegenover minderjarigen. Dat breidt zich nu ineens als een olievlek uit in de #MeToo-campagne. Het gaat nu ook over vrouwen en mannen die seksueel geïntimideerd zijn.”

Geluk werkt als relatie- en gezinstherapeut bij Eleos en in zijn eigen praktijk in Putten. Hij begeleidt geregeld jongens tussen de 11 en 18 jaar die in het contact met meisjes over de schreef zijn gegaan. De laatste maanden hoorde hij in zijn omgeving bovendien een toenemend aantal verhalen over grensoverschrijdend gedrag door mannen. Openheid over allerlei vormen van misbruik noemt hij goed, maar hij plaatst ook kanttekeningen bij #MeToo.

„Door een beschuldiging worden mensen voor een breed publiek te kijk gezet. Sociale media nodigen uit om vlot te reageren. Dan gaan er al snel zwart-witverhalen de wereld in, terwijl situaties van seksueel misbruik vaak complexer zijn dan je op het eerste gezicht denkt.”

Hoge moraal

In de huidige cultuur ziet Geluk een zekere „dubbelheid.” Tegenover de aandacht voor seksuele intimidatie staat bijvoorbeeld een glamour- en showwereld waarin het gangbaar is dat vrouwen er sexy uitzien. „En als je een week lang de televisieprogramma’s van de NPO volgt, is het verbazingwekkend hoeveel seksualiteit er voorbijkomt. Het lijkt soms of iedereen het met iedereen doet. Dat zie je ook op internet. Bij Eleos merken we dat onder jongeren sexting, het versturen van seksueel getinte beelden, steeds vaker voorkomt. We leven in een zieke maatschappij, waarin het lijkt of dit soort zaken normaal is.”

In reformatorische kring ziet Geluk, vanuit de Hersteld Hervormde Kerk betrokken bij het interkerkelijke Meldpunt Misbruik, een andere dubbelheid. „We houden er een hoge moraal op na: seksualiteit hoort alleen thuis binnen het huwelijk. Intussen is er geen echte openheid over de worsteling die er kan zijn met seksualiteit. Geregeld kom ik kinderen en jongeren tegen die geen goede seksuele voorlichting hebben gehad. Terwijl in sommige landen, bijvoorbeeld in Afrika, jongens trouwen als ze geslachtsrijp zijn, duurt het hier vaak tot halverwege de twintig voordat ze een relatie aangaan. Intussen hebben ze wel te maken met hun hormonen. Sommigen worstelen met pornografie.”

Van der Voet wijst erop dat seksueel grensoverschrijdend gedrag altijd plaatsvindt in ongelijke relaties. „De fysiek sterkere of machtigere of oudere persoon dwingt of verleidt de ander tot het ondergaan van seksuele handelingen. Zulke situaties komen overal voor, het vaakst in families of gezinnen, maar ook in pastorale of hulpverleningsrelaties. In het een-op-eencontact bestaat de kans dat een formele relatie informele trekken krijgt. Dat is onprofessioneel handelen van een pastor of hulpverlener en dom en misleidend als hij er zelfs bewust op uit is. Het slachtoffer komt daar meestal te laat achter.”

Gevarenzone

Ook over ongewenste intimiteiten in bedrijven en instellingen en buitenechtelijke relaties die op het werk ontstaan, doen verhalen de ronde. Geluk: „Als je intensief samenwerkt met een collega die dezelfde interesses heeft als jij, kan dat een goede bodem zijn voor het ontstaan van verliefdheid.”

De therapeut benadrukt dat een man zelf bepaalt hoe hij met die gevoelens omgaat. „Ga je de ander steeds meer opzoeken, of niet? Als je jouw gevoelens met de ander deelt, begeef je je in de gevarenzone. Dan wordt de drempel lager om een stap verder te gaan.”

Waar eindigt een spontane omgang met een collega en begint grensoverschrijdend gedrag? Van der Voet: „Spontaniteit moet ophouden waar die door de ander niet wordt gewaardeerd.” Hij ziet daarbij enkele lastige punten. „Mensen in een afhankelijke positie durven niet makkelijk een grens aan te geven. Als je op een carrièrestap hoopt, zeg je dan tegen je manager dat hij moet ophouden met je ‘spontaan’ aan te raken in het voorbijgaan?”

Hij wijst er ook op dat spontaniteit afhankelijk is van de gegroeide relatie of van culturele gewoonten. „In de ene cultuur geven mensen elkaar sneller een knuffel dan in de andere. Spontaniteit moet echter altijd achterwege blijven als iemand met opzet een grens opzoekt die niet overschreden mag worden vanuit goed fatsoen of vanuit gehoorzaamheid aan de wet of Gods gebod. Het lijkt spannend om die grens op te zoeken, maar het is gewoon fout.”

Uitglijders

Zijn christenmannen zich voldoende bewust van de gevaren op dit terrein? Van der Voet: „Zo lang het woord ”christen” aan ”man” voorafgaat, zal iemand zich bewust zijn van de risico’s van toegeven aan verkeerde begeerten. De praktijk is dat ”man” in veel gevallen voorafgaat aan ”christen”. Dan liggen uitglijders op de loer: seksverslaving, grensoverschrijdend gedrag. Christelijke mannen beheersen zichzelf niet beter dan niet-christelijke mannen.”

Geluk merkt op dat nogal wat christenen strenge normen hanteren. „Ik spreek jongens en mannen die het als heel zondig ervaren wanneer ze voelen dat ze reageren op seksuele prikkels in hun omgeving. Hoe sterker ze hun gevoelens proberen te onderdrukken, hoe groter het risico dat ze op een keer worden overvallen door hun eigen impulsen. Dit kan tot grensoverschrijdend gedrag leiden. Als je jezelf nadrukkelijk verbiedt aan seks te denken, gebeurt het tegenovergestelde.”

Dit betekent niet dat Geluk Bijbelse normen wil aanpassen. „Ik pleit wel voor een enigszins milde, ontspannen omgang met seksualiteit. Maak het een niet al te zwaar beladen thema, zonder overigens je verantwoordelijkheid weg te duwen. We leven nu eenmaal in een wereld vol prikkels. Het is logisch dat je lichaam daarop reageert. Als je je daarvan bewust bent, kun je net als Job een verbond met je ogen maken: kiezen waarnaar je kijkt.”

Bathseba

Van der Voet benadrukt dat mannen zich bewust moeten zijn van hun verantwoordelijkheid. „Bijna iedere dader van seksuele intimidatie zal zichzelf als slachtoffer presenteren of zichzelf op een andere manier rechtvaardigen: „Ik kon er niets aan doen, want…” Dat is de manier om onder de eigen verantwoordelijkheid uit te komen. Koning David is een uitzondering als hij blijkens Psalm 51 wel alleen zichzelf de schuld geeft van het overspel met Bathseba.”

De theoloog noemt het „wonderlijk dat veel machtige mannen zich ineens zielig voordoen als ze betrapt worden op hun zonden. „Ik ben verleid”, is een onzinargument. Als een fiets niet op slot staat, is dat ook geen reden om die fiets te stelen. Iedereen moet zich correct gedragen, zelfs als de ander je bewust of onbewust tot zonde verleidt.”

Uitdagende kleding noemt Van der Voet „een stokpaardje van gelovig-orthodoxe mannen: joden, moslims en christenen. Vrouwen moeten, om de mannen tegen verleiding te beschermen, hun lichaam zo veel mogelijk bedekken. Alsof dat helpt tegen verleiding. Schijn bedriegt.”

Lees ook

#MeToo in de refowereld: wie doorbreekt het zwijgen?

Knoopje los

Geluk: „Je hoort weleens verhalen van meisjes die bewust een knoopje los doen om te kijken hoe een docent reageert. Negeer dat. Als je een leerling erop aanspreekt, kan zomaar het beeld ontstaan dat je haar op een seksuele manier bekijkt. Dat geldt ook op de werkvloer. Een vrouw kan beter een collega aanspreken op haar te korte rokje dan dat een man dat doet.”

De therapeut verbaast zich geregeld over de manier waarop christenen hun gedrag goedpraten als ze een Bijbelse grens hebben overschreden. „Mannen die zijn vreemdgegaan of die willen scheiden om met een ander verder te gaan, zeggen soms: Het voelt zo goed, het kan toch niet waar zijn dat dit niet mag van de Heere? Dan gaan ze sterk uit van hun gevoel. Ik zou zeggen: Zet je verstand voorop en kies ervoor om trouw te zijn. De Bijbel is daarover duidelijk.”

Concreet betekent dit, aldus Geluk, het „vermijden van situaties waarin je samen bent met iemand voor wie je verliefde gevoelens hebt, zonder dat er anderen bij zijn. Ga dan bijvoorbeeld niet samen in een auto zitten. Dat zijn keuzes die je kunt maken. Als je dit lastig vindt, praat er dan over met een vriend en bespreek met hem wat je kunt doen. Op die manier breng je je gevoelens aan het licht. Dat is beter dan er in je eentje mee te worstelen.”

Soms zijn radicale keuzes nodig, stelt Van der Voet. „Mannen moeten hun handen en hun ogen ‘thuishouden’. Ze hoeven niet krampachtig te leven of weg te vluchten voor het samenwerken met een leuke collega. Maar als ze de macht van verleiding ervaren, is het woord van Jezus in Mattheüs 18:7-9 van toepassing. Als je tot zonde verleid wordt, grijp dan actief in, al moet je er een lichaamsdeel voor amputeren. In de praktijk betekent dit dat je werk dat je tot zonde verleidt, opgeeft. Of dat je een relatie waarin grensoverschrijdend gedrag dreigt, op een laag pitje zet.”

Lees ook

Column: MeToo in de Week van het Leven

Vrouwelijke woede

Het voorkomen van ongewenst seksueel gedrag begint met goede seksuele voorlichting, stelt Geluk. Daarbij mag „vrouwelijke woede” klinken als een zoon op een verkeerde manier over meisjes praat of naar porno kijkt. „Laat duidelijk blijken: Dit doe je niet, zo ga je niet met vrouwen of meisjes om.” Hij wijst ook op het belang van preventie in kerken. „Er komen steeds nieuwe jv-leiders en mensen die in het pastoraat werken, dus bewustwording blijft nodig.”

Op diverse opleidingen aan de Christelijke Hogeschool Ede, waar Van der Voet werkt, krijgen thema’s rond seksualiteit aandacht, „met het oog op het toekomstige beroep, maar ook gericht op de studenten zelf. Een van de thema’s is ”seksualiteit en intimiteit”. Al dat grensoverschrijdende gedrag heeft niets te maken met de door God geschonken verbinding tussen intieme liefde en seksualiteit. Gelukkig zeggen nog veel studenten dat ze weten dat de bedding daarvoor het huwelijk is. Overigens is grensoverschrijdend gedrag bij studenten vaak gekoppeld aan alcoholgebruik. Op een feestavond waarbij jongens en meisjes net iets te veel alcohol drinken, vervaagt het besef van grenzen.”

Veilig voelen

Geluk ziet graag dat predikanten in preken eerlijk spreken over seksualiteit. „Veel Bijbelpassages gaan over seksualiteit en seksuele zonden. Noem dan ook helder waar het over gaat. In onze geseksualiseerde wereld hebben we als mannen en vrouwen de opdracht onszelf rein te bewaren. Daarbij is het steeds weer nodig Gods hulp te zoeken en dicht bij Zijn Woord te leven.”

„Let op jezelf!” is voor Van der Voet een van de belangrijkste lessen die #MeToo mannen leert. „Heiligheid en veiligheid hebben alles met elkaar te maken. Als ik heilig leef, zullen anderen zich bij mij veilig voelen. Dat geeft ontspanning in alle relaties.”

Ook het letten op anderen noemt de theoloog van belang. „Kijk niet weg als anderen de fout ingaan. Dat is te vaak gebeurd, waardoor slachtoffers in de kou staan. En vergoelijk seksueel grensoverschrijdend gedrag nooit, niet van jezelf en niet van anderen. De schade die erdoor wordt aangericht, is groot.”

Lees ook

#MeToo is het topje van de ijsberg