Uiteraard verschijnen er velerlei beschouwingen en pleidooien over wat er zal gaan veranderen en moet veranderen. Vaak zijn dat zaken die mensen voordien ook al onderstreepten, maar nu zien ze hun kans schoon om die met meer kracht te etaleren. Bijvoorbeeld dat we minder afhankelijk moeten worden van China of van het buitenland in het algemeen. Of dat hiermee het faillissement wordt aangetoond van de EU of van heel ons economisch bestel. Of dat we nu gestraft worden voor onze roofbouw op de natuur.

Geen vergelijk

Het moeilijke is dat er voor de wereldomspannende coronacrisis, waar ook in medisch opzicht nog steeds geen antwoord op is, weinig of geen vergelijkingsmateriaal is te vinden. De Spaanse griep van een eeuw geleden kostte miljoenen mensen het leven, maar leidde tot veel minder overheidsingrijpen en had ook in economisch opzicht veel minder gevolgen. Destijds zat de wereld heel anders in elkaar.

Wat lijkt enigszins op de huidige situatie? De kredietcrisis van ruim tien jaar geleden zijn we nog niet vergeten. Maar daarbij was de volksgezondheid niet in het geding. In de jaren zeventig van de vorige eeuw hadden we de oliecrisis. „De wereld van voor de oliecrisis keert niet terug”, zo verklaarde premier Den Uyl in een plechtige televisietoespraak. De autoloze zondag en de benzinedistributie waren echter na een paar maanden weer voorbij. En nu is er zelfs een groot overschot aan olie.

Omvangrijk

De gevolgen van de coronavirusuitbraak zijn in ieder geval omvangrijk en wereldwijd. Ondanks forse overheidssteun dreigen bedrijven failliet te gaan en loopt de werkloosheid op. Vooral in de VS. Op een voordien ongekende schaal is er ingegrepen in de bewegingsvrijheid van mensen. Zelfs het houden van kerkdiensten werd onmogelijk. Wie dit alles een jaar geleden voorspeld had, zou zonder meer als gestoord verklaard zijn.

In andere landen was men veelal strenger dan in Nederland. Was dat verstandig of overdreven? Achteraf zal vergelijkend onderzoek wellicht meer inzicht kunnen geven in de noodzaak en het effect van bepaalde maatregelen.

Maar het ene land is het andere niet. Zuid-Europa kenmerkt zich door intensieve familiecontacten. Verschillende generaties wonen daar vaak onder hetzelfde dak. Daardoor was men daar kwetsbaarder voor het coronavirus dan in de meer geïndividualiseerde Noord-Europese landen.

Omkering

Zaken die voorheen positief waren, gelden nu als gevaarlijk of problematisch. Was het altijd prijzenswaardig om je vader of moeder in het verpleeghuis te bezoeken, een tijd lang mocht je er helemaal niet meer naartoe. Was het overheidsbeleid eerder gericht op de bevordering van het openbaar vervoer, nu is het veiliger om het ov te mijden en heeft de eigen auto de voorkeur.

In orthodoxe kring was men er altijd wel een beetje trots op dat daar de kerken nog vol zaten. Dit in tegenstelling tot elders, waar het kerkbezoek de laatste decennia dramatisch was teruggelopen. Maar in een anderhalvemetersamenleving kun je makkelijker een klein aantal kerkgangers bergen dan wanneer je altijd te maken had met een volle kerk.

Sociale contacten golden altijd als positief. Een mens is een sociaal wezen. En het is normaal dat mensen hun kinderen en kleinkinderen willen omhelzen. Nu moeten we echter afstand van elkaar houden. De ene mens is immers een bedreiging geworden voor de andere mens. Dat is onnatuurlijk, om niet te zeggen onmenselijk.

Nu kan er tegenwoordig veel op afstand. Werken en kerken, shoppen en bijpraten. Het is mooi dat dat kan. Maar de fysieke nabijheid is toch in veel gevallen onvervangbaar. Een mens is geen robot. Al zal het gevolg van de coronacrisis waarschijnlijk wel zijn dat er meer thuisgewerkt wordt en allerlei vergaderingen en vormen van overleg digitaal plaatsvinden. Waarom niet? Dat bespaart tijd en beperkt de verkeersdrukte.

Voor strenge moslims die leden van het andere geslacht geen hand willen geven, biedt de nieuwe situatie het voordeel dat ze nu niet meer uit de toon vallen.

Afhankelijkheid

Zal de kwetsbaarheid van mens en samenleving die door de coronacrisis zo duidelijk openbaar komt een blijvende indruk achterlaten? Zullen mensen meer beseffen dat zij hun leven en hun sociale, economische en politieke bestel niet in eigen hand hebben, maar in alles afhankelijk zijn van God? Zal dat leiden tot een wederkeer naar God en Zijn geboden, ja tot waarachtige bekering?

In Amerika was er de afgelopen tijd een extra vraag naar Bijbels op te merken. In Nederland bleek daar weinig of niets van. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, nu meer dan een eeuw geleden, waren de kerken een aantal zondagen voller dan normaal. De Tweede Wereldoorlog leidde tot een geringere stijging van de onkerkelijkheid.

Thans zien we echter geen aanwijzingen in die richting. Onze maatschappij is door en door geseculariseerd. ”Samen sterk tegen corona”, zo is de heersende gedachte. Daar blijft het bij. Ook al moeten mensen ervaren en bekennen dat zij geen greep hebben op allerlei dramatische ontwikkelingen die hen diep raken, toch doet dat hen niet opzien tot de Schepper van hemel en aarde. Maar is het onder kerkgangers heel veel anders?

Kerkgang

De kerkgang, tweemaal per zondag, was onder ons een vaste gewoonte. Die is nu abrupt doorbroken. Die kerkgang was een wezenlijk bestanddeel van heel het kerkelijk leven. Al kunnen we de kerkdiensten gelukkig ook thuis volgen, toch moet gevreesd worden dat ons kerkelijk leven nadelig beïnvloed zal worden door de lockdown en de anderhalvemetersamenleving. Zeker als dat nieuwe normaal tot volgend jaar voortduurt.

Het carnaval in Brabant en de biddag in de Biblebelt hebben vrijwel zeker bijgedragen aan de verspreiding van het coronavirus. „Enerlei wedervaart de rechtvaardige en de goddeloze”, zo wordt ons in het Bijbelboek Prediker voorgehouden (9:2). Maar al mag dat zo zijn, de Bijbel weet ook van een wezenlijk onderscheid tussen die beiden. In leven en in sterven.