Een basisschoolmethode voor slimmeriken
Hoogbegaafde leerlingen hebben vaak iets anders nodig dan de basisschool hun aanbiedt. Niet de uitdaging, maar het kind moet centraal staan, vindt het echtpaar Bongiovanni uit Elst (Utr.) van expertisecentrum AntrAciet. Het centrum ontwikkelde een methode voor deze doelgroep. „Het was een monsterklus.”
Na negen jaar ontwikkelwerk presenteerde drs. Anton Bongiovanni (46) op de in januari gehouden Nationale Onderwijs Tentoonstelling de methode ”Op ontdekkingsreis”. „Zo’n tien jaar geleden kwam ik met een collega terug van een overleg over hoogbegaafde kleuters. Tijdens dat overleg bedachten we al dat er een methode voor kleuters moest komen. Tijdens de terugreis vroegen we ons af: „Waarom pakken we groep 3 en 4 niet erbij? Voor het einde van de reis wisten we dat de methode de hele basisschool moest beslaan.”
De methode is volgens Bongiovanni geen overbodige luxe. „Scholen geven hoogbegaafde leerlingen vaak extra werk. Daarvoor zijn mooie methodes op de markt. Maar die richten zich uitsluitend op het intellectueel uitdagen van leerlingen. Dus meer van dezelfde sommen. Het doel is het bieden van passende uitdaging, maar onderliggende factoren zoals zelfbeeld, eigenwaarde, sociale vaardigheden, leerstrategieën en werkhouding blijven onderbelicht.”
Begeleidingsbehoeften
Bongiovanni diept een folder van de nieuwe methode op en bladert naar de bladzijde met de ”piramide van begeleidingsbehoeften”. „Op de huidige basisscholen krijgen hoogbegaafde leerlingen vaak een stimulans bij hun taak of uitdaging, de top van de piramide. Terwijl de basis eronder –van boven naar beneden motivatie en werkhouding, sociale interactie, denken over zichzelf, zelfbeeld en eigenwaarde– weinig of geen aandacht krijgt.”
Het begaafde kind functioneert, voelt en is vaak anders dan klasgenoten. Dit geeft het een gevoel van eenzaamheid en twijfel aan zichzelf. ”Op ontdekkingsreis” streeft ernaar dat hoogbegaafden op een gezonde manier naar zichzelf kijken. De nieuwe methode wil daarom aan het zelfbeeld van deze leerlingen werken. „Veel van deze begaafde kinderen hebben het idee dat ze niet zo goed zijn omdat ze hoge eisen aan zichzelf stellen.”
Sociaal vaardiger
De hoogbegaafden zouden door een gezond zelfbeeld meer ontspannen en sociaal vaardiger met hun klasgenoten leren om te gaan. Die zien hen niet zelden als ”nerd” of ”stuudje”, waardoor ze zich eenzaam kunnen voelen. De methode zet in op het aanleren van sociale vaardigheden, niet in het „aanleren van trucjes” uit socialevaardigheidstrainingen, aldus de folder ”Maak kennis met ”Op ontdekkingsreis””.
Hoogbegaafde kinderen hebben al jong de neiging zich aan de omgeving aan te passen. Ze willen graag ”hetzelfde” zijn als andere kinderen. Drs. Artine Bongiovanni-Holleman (47) geeft een voorbeeld. „Een hoogbegaafde kleuter komt op school. Hij tekent graag en goed: mensen zoals ze zijn, met hoofd, hals, oren, vijf vingers. Zelfs de nagels tekent hij. Zo’n tekening oogst bij de juf de reactie: „Mooi hoor!” Maar zij zegt hetzelfde bij andere kleuters, die alleen nog krassen of zogenaamde koppoters tekenen: mensen met alleen een hoofd en benen. Die hoogbegaafde kleuter gaat aan zijn eigen werk twijfelen en gaat ook koppoters tekenen of zelfs krassen. Daarmee is het aanpassingsgedrag geboren.”
Motivatie
De Bongiovanni’s vinden verbetering van de motivatie en de werkhouding van het hoogbegaafde kind belangrijk. Anton: „Op dit punt valt er veel te verbeteren. Onder hoogbegaafden komt onderpresteren erg veel voor. Kinderen hebben niet geleerd zich in te spannen en zijn het niet gewend energie in hun werk te steken. Zolang de resultaten voldoende zijn, gaat het goed. Maar tegenvallende resultaten leiden direct tot gevoelens van falen, demotivatie en frustratie.”
Voor ”Op ontdekkingsreis” ontwikkelde het echtpaar twintig ”sleutels voor succes”. Die moeten het kind op het gebied van motivatie en werkhouding levenslessen meegeven, zoals:
Stel niet uit.
Wees zelfstandig.
Denk na voordat je handelt.
Durf risico’s te nemen.
Laat je niet door lusten, maar door doelen leiden.
De kinderen leren leren, snellezen, structuren onthouden (mindmappen) en doen aan geheugentraining, bijvoorbeeld met een memoryspel met een setje van drie of vier dezelfde kaarten. „Velen van hen lopen pas op de middelbare school er tegenaan dat ze moeten gaan leren. Ze weten niet hoe dat moet en stromen daardoor vaak naar een lager niveau”, zegt Artine.
De contacten tussen ouders van zeer intelligente kinderen en de school zijn soms ongemakkelijk. „Ouders hebben vaak grote zorgen. Hun kinderen ervaren de basisschooltijd vaak als moeilijk. Inzet voor hoogbegaafden is vaak afhankelijk van de inzet van één individuele leerkracht die enthousiast is voor deze doelgroep. Als die vertrekt, verdwijnt de deskundigheid van de school meestal ook”, vertelt Anton.
De methode ”Op ontdekkingsreis” wil daarin verandering brengen door via de methode begeleiding in het lespakket aan te bieden. „Als leerkrachten die gebruiken, is de basiszorg voor begaafden zowel praktisch als beleidsmatig gegarandeerd”, stelt Anton.
Kwetsbaar
Hoogbegaafde leerlingen doorlopen een iets andere ontwikkeling dan veel leeftijdsgenoten. Terwijl ze qua intelligentie en begrip op hen voorlopen, zijn ze gevoelig en emotioneel relatief kwetsbaar. Deze ongelijktijdige (asynchrone) ontwikkeling is kenmerkend voor hoogbegaafde kinderen.
Artine geeft het voorbeeld van een 8-jarige jongen die qua intelligentie op het niveau van een 11-jarige zit, maar emotioneel gezien het incasseringsvermogen van een 5-jarige heeft. „Op school zit hij in groep 7, maar thuis is hij moeilijk te corrigeren, heeft hij regelmatig woedeaanvallen of slaat hij zijn zusje. Wie als leerkracht of opvoeder deze asynchroniteit begrijpt en voor ogen houdt, zal het begaafde kind effectiever benaderen. Door op het ene moment aan te sluiten bij de intellectuele en op het andere moment bij de emotionele leeftijd.”
Als er hiernaast sprake is van een kloof tussen de zogenaamde verbale intelligentie (woordenschat, taalgevoel, logisch redeneren) en de performale intelligentie (handelend vermogen, ruimtelijk inzicht, planning en fijne motoriek), heeft zowel het kind als zijn omgeving daar vaak last van. „Hoe groter de kloof, des te belangrijker is het om kennis te hebben van de mogelijke gevolgen ervan”, meldt Artine.
Brede toepassing
De auteurs hebben nu de werkboeken van de groepen 3-8 af. Ze willen de methode in vier jaar tijd hebben voltooid. De prijs van de methode bedraagt 1095 euro per jaar, plus 1 euro per ingeschreven leerling. „Dat is geen zak friet, maar het schrijven is een monsterklus waar duizenden uren en voor driekwart miljoen euro aan ontwikkelkosten in zit”, zegt Anton.
Het is de bedoeling dat scholen telkens de nieuw beschikbare onderdelen in hun onderwijs kunnen invoeren. Door de nadruk te leggen op het gevoel van eigenwaarde en sociaal contact, verwachten de hoogbegaafdheidsdeskundigen dat ”Op ontdekkingsreis” een methode voor sociale vaardigheden kan vervangen. Ze zien dat hun methode op basisscholen een brede toepassing krijgt. Anton: „Elke leerling met een goed niveau heeft veel aan het werken met deze methode en maakt daardoor een persoonlijke ontwikkeling door.”
Volgens de schrijvers is er belangstelling voor hun methode. „We hebben zeven jaar proefgedraaid. Scholen koppelen terug dat het werkt: hoogbegaafde leerlingen gaan van basis- naar voortgezet onderwijs met een betere emotieregulatie en een sterkere persoonlijkheid. Dit moet nog wel op grotere schaal gaan blijken.”
Ze sluiten een verdere verspreiding van hun methode, die volgens hen uniek is op de wereld, wellicht zelfs door middel van een vertaling in het Engels niet uit. „De Amerikaanse school in Wassenaar heeft al belangstelling getoond.”
Het Elster echtpaar is blij met de illustratrice van de methode: Joanne Bijl (21). Zij tekende eerder voor het gezinsblad Terdege. Zij vroegen haar als 17-jarige om mee te werken aan deze methode en werd daarna de enige illustrator.
Anton Bongiovanni geeft graag wat materialen mee aan de journalist. Zoals het vel met twintig verschillende opdrachten. „Ik begeleidde onlangs een meisje dat de opdracht wilde doen: schrijf een verhaal zonder de letter r. Dat lukte haar heel aardig. Het zijn geen moeilijke, maar wel uitdagende opdrachten.”
AntrAciet
Expertisecentrum AntrAciet bestaat sinds 2006. Aanvankelijk was het een adviesbureau voor scholen. Daar kwam later de begeleiding van individuele hoogbegaafden bij.
Hoewel AntrAciet vanuit de gereformeerde gezindte begon, heeft het bureau inmiddels landelijk naamsbekendheid. Het clustert de begeleiding van individuele begaafde kinderen zo veel mogelijk in workshops voor meerdere kinderen op verscheidene plekken in het land.
Vanuit persoonlijke betrokkenheid begonnen de Bongiovanni’s in 2007 met het organiseren van zomerkampen voor hoogbegaafde kinderen uit de gereformeerde gezindte. Zij verzorgen deze kampen onder de naam van AntrAciet, samen met een groep vaste begeleiders. De komende zomer wordt het elfde zomerkamp georganiseerd.
Theun Woudwijk: Goed voor ontwikkeling hoogbegaafde
Groepsleerkracht Theun Woudwijk uit Urk, die al ruim tien jaar met hoogbegaafden werkt, is enthousiast gebruiker van ”Op ontdekkingsreis”. „Toen ik begon met lesgeven aan hoogbegaafde kinderen, zocht ik –net als iedere leerkracht– zelf materiaal hiervoor. Maar alleen verrijkingsmateriaal zonder begeleiding voldoet niet. Dat materiaal benadrukt alleen de verstandelijke ontwikkeling van het kind, maar de persoonlijkheidsontwikkeling vind ik minstens zo belangrijk en is het meest effectief.”
Zeker voor hoogbegaafden, want deze leerlingen hebben nogal eens een negatief zelfbeeld, weet Woudwijk, coördinator begaafdheid van de Johannes Calvijn en plusklasleerkracht op de Petrus Dathenusschool in Urk. „Het sterke aan deze methode is de doorlopende lijn. Het is geen losse verzameling materialen, maar benadrukt in alles de persoonlijke ontwikkeling, het leren leren en de uitdaging. Ik ben nog nooit betere methodes voor persoonlijkheidsontwikkeling tegengekomen. Dit de meest doordachte methode die ik ken. Overigens heb ik geen aandelen in de methode.”
Woudwijk probeerde twee jaar lang verschillende proefversies van ”Op ontdekkingsreis” uit. Hij is blij dat de scholen waar hij werkt op zijn voorstel de nieuwe methode hebben aangeschaft. „Die is ook geschikt voor niet-reformatorische scholen. ”Op ontdekkingsreis” moet nog meer bekendheid krijgen op scholen, omdat de auteur meer energie gestoken heeft in de uitwerking van zijn concept, dan in marketing.”
Woudwijk vindt het mooi dat mensen uit de reformatorische kring zo’n „unieke methode” hebben opgezet. „Ik zou het goed vinden als die breder gebruikt gaat worden, omdat zij een positieve uitwerking heeft op het hoogbegaafde kind.”
