Remonstranten en hervormden beleggen zondagmorgen in de Grote Kerk in Dordrecht, de plek waar vier eeuwen geleden de synode werd geopend, een herdenkingsdienst. „Met elkaar willen we laten zien dat de remonstranten er nog steeds zijn en dat het anno 2018 wel mogelijk is om samen te geloven, elkaar de vrijheid te gunnen om anders te denken en dat wij verdraagzaam naar elkaar kunnen luisteren zonder vooroordeel”, zo leggen ze in de aankondiging uit.

Het kan bijna niet anders of de remonstranten kijken toch met wat gemengde gevoelens terug op de synode, die in de Dordtse Leerregels hun leer zo scherp veroordeelde. Remonstrantse predikanten moesten een zogenoemde acte van cessatie ondertekenen, waarin ze onder meer afstand namen van hun ambt en remonstrantse opvattingen. Wie weigerde, werd verbannen.

Toch is het niet vreemd dat remonstranten de Synode van Dordrecht herdenken, zegt dr. Tjaard Barnard, predikant van de remonstrantse gemeente in Rotterdam. „Deze kerkvergadering is onze gezamenlijke geschiedenis. De synode was een markant moment, waarop duidelijk werd dat er voor de remonstranten geen plek meer was in de kerk.

De eerste remonstranten waren trouwens behoorlijk calvinistisch. In hun ogen was de uitverkiezing, waarover de meningen verschilden, geen kerkscheidend punt. Ze vroegen ruimte voor hun eigen opvatting daarover, maar die kregen ze niet.

De remonstranten hebben later ook de vruchten van de Synode van Dordrecht geplukt. Eeuwenlang gebruikten ze de Statenvertaling. De Dordtse Kerkorde nam men niet over, maar sommige elementen daaruit wel.”

Dr. Barnard, die betrokken is bij de wetenschappelijke uitgave van de acta van de synode, vindt het „vieren” van 400 jaar ‘Dordt’ echter „wel wat problematisch. De synode was geen moment van eenheid, omdat de remonstranten eruit zijn gegooid.”

Zitten remonstranten te wachten op excuses daarvoor?

„Excuses lijken me niet nodig. Wat misschien wel wenselijk zou zijn, is dat kerkgenootschappen die de Dordtse Leerregels handhaven, maar daar inhoudelijk eigenlijk niet meer achter staan, niet langer vasthouden aan de verwerping van de dwalingen van de remonstranten. Naar mijn mening geldt dat voor een groot deel van de Protestantse Kerk in Nederland. Van kerken die royaal achter de artikelen tegen de remonstranten staan, bijvoorbeeld de Gereformeerde Gemeenten, zijn geen excuses nodig. Hoogstens voor de manier waarop er destijds met de remonstranten is omgegaan, maar dat heeft vier eeuwen later niet zoveel zin.”

Herkennen de huidige remonstranten zich nog in hun zeventiende-eeuwse voorvaderen?

„Ja en nee. Nee, omdat we sinds de opkomst van de moderne theologie in dogmatisch opzicht heel ergens anders staan.”

Sinds de negentiende eeuw is de Remonstrantse Broederschap –met nu ongeveer 5000 leden– een vrijzinnig kerkgenootschap, zegt dr. Barnard, die in 2006 promoveerde op een onderzoek naar de remonstranten tussen 1850 en 1940. „Eigenlijk hoef je om de huidige remonstranten te begrijpen niet verder terug dan 1850; de tijd daarvoor is niet meer dan historische franje.

En ja, de huidige remonstranten herkennen zich in zekere zin nog wel in Arminius. Niet als je zijn standpunten een-op-een overzet naar nu, maar wel als je hem ziet als een man die ruimte wilde geven aan het nadenken over het geloof, een man die voor zijn tijd royaal –en naar onze maatstaven bescheiden– de eigen verantwoordelijkheid van de mens tegenover God benadrukte. Arminius gaf een richting aan, en in die lijn zijn moderne remonstranten voortgegaan.”

Waar staan de huidige remonstranten voor?

„Voor een christelijk geloof met een open blik naar de wereld en een hoge mate van eigen verantwoordelijkheid.

Onze calvinistische wortels vind ik belangrijk. De nadruk op genade, de verantwoordelijkheid van de mens tegenover God – die dingen mag je niet negeren. De remonstrantse reclameslogan ”Geloof begint bij jou” is theologisch moeilijk verdedigbaar. Al is een reclamecampagne natuurlijk iets anders dan een belijdenis.”

PKN zegt geen sorry tegen remonstranten

De remonstranten moesten de Synode van Dordrecht verlaten en hun leer werd veroordeeld. Excuses daarvoor zijn echter niet nodig, vindt dr. R. de Reuver, scriba van de Protestantse Kerk in Nederland. „Het theologische conflict spitste zich toe op de absoluutheid van de genade. Remonstranten benadrukten dat een mens de genade wel moet aannemen en er iets mee moet doen. Een bedelaar moet de aalmoes die hij ontvangt wel gebruiken. Doet hij dit niet, dan is de aalmoes nutteloos. De contraremonstranten stelden dat dit betekent dat het op deze wijze tenslotte toch van de mens afhangt. Zij benadrukten de absoluutheid van de genade. Genade is voor 100 procent Gods zaak.”

Anno 2018 kan dit geschil wat vreemd overkomen, vindt dr. De Reuver. „Bij beiden gaat het immers om genade. Sluit 100 procent genade de opdracht om met het geschenk van God aan de slag te gaan uit? Zijn het niet twee kanten van de ene medaille?”

De scriba vindt dat de „21e-eeuwse remonstranten en contraremonstranten” geroepen zijn om samen te getuigen, dankbaar te zijn en zich te richten op Jezus Christus.

Zie ook:

Arminius’ strijd voortgezet, Reformatorisch Dagblad (14-01-2010)

Een vuurbaak voor het kerkelijk leven, Reformatorisch Dagblad (01-06-2006)

Een verstoten kind, een vrijzinnige kerk, Reformatorisch Dagblad (01-06-2006)