Afgelopen maand verschenen er twee boekjes die, op heel verschillende manieren, allebei ingaan op het teruglopende kerkbezoek in onze westerse wereld. Ze zijn voor de gemiddelde reformatorische lezer misschien niet in alle opzichten herkenbaar: ze gaan over kerkdiensten met kaarsen en bloemen, over vrouwelijke dominees, kinderen aan het avondmaal en eigentijdse muziek en liederen in de dienst.

Maar wie daar even overheen kan kijken, ontdekt dat er van deze auteurs een hoop te leren valt. Ook al ben je het misschien niet in alle opzichten eens met hun antwoorden, ze zetten je, hoe dan ook, onvermijdelijk aan het denken over grote vragen. Wat is een kerkdienst eigenlijk? Waarom ga ik naar de kerk, is dat meer dan een ‘bij de groep willen horen’? En hoe ga ik ermee om als mijn kinderen, mijn familieleden of mijn vrienden niet meer gaan?

Henk Fonteyn, voormalig geestelijk verzorger bij de Koninklijke Landmacht, schreef een openhartig boekje met „gedachten voor ouders die in de kerk blijven”, ook als hun kinderen niet meer gaan. Hij is zelf zo’n ouder, en hij laat zien hoe híj met de situatie omgaat. Allereerst door zijn kinderen in zijn boek de ruimte te geven om stuk voor stuk hun eigen verhaal te vertellen, maar ook door zelf te vertellen wat hem beweegt om wél naar de kerk te gaan.

Dat laatste doet hij aansprekend, met goedgekozen voorbeelden. Bijvoorbeeld als hij uitlegt waarom samen zingen zo belangrijk is voor mensen: hij vertelt hoe hij zelf als puber met een nurks gezicht zat te zwijgen tijdens de samenzang – zoals pubers soms doen. „Na de eerste psalm werd ik op de schouder getikt. Een oudere vrouw die schuin achter me zat, reikte me een gezangenboekje aan en zei: „Wil je niet meezingen? Van zingen word je blij!””

De onderwerpen die hij aanreikt, vormen stuk voor stuk gespreksstof voor ouders en (volwassen) kinderen die zich samen willen bezinnen op de vraag waarom ze op het punt van de kerkgang verschillende keuzes maken. Op die manier wordt het geen wel-nietdiscussie, maar gaat het over de inhoud. Leren leven bij waarden en normen, iets overhebben voor een ander, bidden, Bijbellezen, zingen, mensen ontmoeten, steun vinden in rituelen. Stuk voor stuk redenen om naar de kerk te gaan die de moeite waard zijn om te bespreken.

Wat in dit boekje intussen grotendeels buiten beeld blijft is de belangrijkste reden om naar de kerk te gaan: de ontmoeting met God. Eigenlijk wordt de kerkgang vooral beschreven als een sociaal gebeuren, iets wat tegemoetkomt aan allerlei menselijke behoeften – en dat is waar en legitiem, maar daarmee red je het niet. De échte reden waarom veel mensen niet meer naar de kerk gaan, is dat ze niet meer in God geloven of de christelijke theologie niet meer als diepste waarheid over het leven ervaren. Het gevoel van het heilige, het gevoel overweldigd te worden door iets wat groter is dan jezelf – dat beleven veel mensen eerder in de natuur, de muziek of de liefde dan in de kerk en de theologie.

Op dat punt gaat het boek ”Gaan we vandaag?” van Rachel Held Evans dieper. De schrijfster is zélf zo’n jonge vrouw die, afkomstig uit een behoudend evangelisch milieu, op haar 34e een hele zoektocht achter de rug heeft. Een tijd lang was ze fanatiek aan het kerkplanten, een tijd lang ging ze helemaal niet naar de kerk, en inmiddels is ze lid van de (anglicaanse) Episcopaalse Kerk. Dat ze als schrijfster enorm populair is, komt ongetwijfeld doordat ze het levensgevoel van haar generatie weet te peilen, en bovendien eerlijk durft te zijn over zichzelf en haar eigen vragen en mislukkingen.

Daarom is het grote punt dat ze maakt de moeite van het aanhoren waard. Volgens haar denken we altijd maar weer dat we de kerkdiensten toegankelijker moeten maken voor jongeren. Nog gezelliger, nog fijner, nog hedendaagser, nog begrijpelijker. Maar daar gaat het helemaal niet om. Daar prikken jongeren juist doorheen, gewend als ze zijn om de hele dag met reclameboodschappen bestookt te worden. Wat jongeren willen, is échtheid – en daarom moet de kerk terug naar de kern, hoe wereldvreemd die ten diepste ook is.

Die kern behandelt de schrijfster heel persoonlijk aan de hand van de zeven sacramenten (van de Anglicaanse Kerk). In theologisch opzicht vaart ze af en toe een eigenzinnige koers, haar populaire stijl past niet altijd bij het klassieke onderwerp, en ze gebruikt de gelegenheid soms om te herinneren aan haar (progressieve) standpunten over vrouwen en homo’s in de kerk.

Niettemin heeft ze veel inzichtgevende gedachten te bieden. Bijvoorbeeld over het gebed voor het dagelijks brood: ineens voel je als lezer weer wat een diepe betekenis dat heeft, en waarom dat belangrijk is. Of over de biecht: „Ik heb veel voormalige alcoholisten horen zeggen dat ze nooit een kerk gevonden hebben die het haalt bij de AA. In geen enkele andere gemeenschap zijn de mensen zo eerlijk tegen elkaar over hun pijn, zo verenigd in hun gezamenlijke gebrokenheid.” Daar kunnen kerken dus van leren: dat het belangrijk is dat mensen eerlijk durven praten over zichzelf, hun vragen en twijfels, hun zonden.

Dat is dan ook het diepste antwoord dat Rachel Held Evans weet te geven, als haar gevraagd wordt waarom ze zelf nog steeds naar de kerk gaat, ondanks haar vragen en twijfels: „Omdat het christendom zonde erkent en aanpakt. Het erkent dat het kwaad dat we zien in de wereld om ons heen ook aanwezig is in ons eigen hart.” Wie had gedacht dat dát is wat hedendaagse jongeren bij de kerk houdt?

”Als je kinderen niet meer gaan”, Henk Fonteyn; uitg. Ark Media, Amsterdam, 2015; ISBN 978 90 33801 99 6; 126 blz.; € 12,50;
”Gaan we vandaag?”, Rachel Held Evans; uitg. Royal Jongbloed, Heerenveen, 2015; ISBN 978 90 6353 708 1; 295 blz.; € 18,95.