De rechtbank veroordeelde donderdag drie pro-Russische separatisten tot levenslange celstraf voor betrokkenheid bij het neerschieten van vlucht MH17 op 17 juli 2014. Bij de ramp kwamen alle 298 inzittenden om het leven.

De veroordeling geldt de Russen Igor Girkin (51) en diens rechterhand Sergej Doebinski (60) en de Oekraïner Leonid Chartsjenko (49). De rechtbank sprak de vierde verdachte, de Rus Oleg Poelatev (56, vervanger van Doebinski), vrij wegens gebrek aan bewijs.

Rookspoor

Vlucht MH17 is neergeschoten met een Buk-raket vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi, in het oosten van Oekraïne. Daarover bestaat „geen enkele twijfel”, benadrukt de rechtbank. Bewijs komt onder meer uit foto’s van een rookspoor in de lucht, verklaringen van een pro-Russische strijder die op het moment van de crash in de buurt was, satellietbeelden, afgeluisterde telefoongesprekken, zendmastgegevens, foto’s en video’s van de komst en het vertrek van de Buk-raket en de vondst van een raketonderdeel in het lichaam van een bemanningslid van vlucht MH17.

Prof. Harmen van der Wilt, emeritus hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam, noemt de door de rechtbank opgevoerd bewijzen rond het afvuren van de Buk-raket „indrukwekkend.” „De rechters zijn niet over één nacht ijs gegaan en komen met een solide verhaal. Zo is grondig onderzocht of bijvoorbeeld de foto’s van het rookspoor nabij de afvuurlocatie van de Buk-raket zijn gemanipuleerd. Dat is allemaal niet het geval. Sterk vind ik dat de rechtbank aangeeft dat het bewijs vanuit allerlei hoeken komt. Het ene verhaal staaft het andere. Het is onmogelijk dat al die verschillende bewijsmiddelen zouden zijn gemanipuleerd.”

Dat de beschermde getuige (M58 genoemd), een pro-Russische strijder, niet altijd consistent verklaard heeft over de Buk-raket, betekent allerminst dat diens verklaring op drijfzand berust, benadrukt Van der Wilt in navolging van de rechtbank. „Deze man heeft van nabij gezien hoe tot zijn grote schrik zijn medestrijders een burgervliegtuig naar beneden schoten met een Buk-raket. Die getuigenverklaring is cruciaal. Dat de getuige jaren na dat drama in 2014 op sommige punten gaten in zijn geheugen heeft, is niet zo verwonderlijk.”

Nepnieuws

De rechtbank maakt gehakt van een door de verdediging aangevoerd verhaal dat Oekraïners op een andere plek in de regio een Buk-raket afvuurden. Van der Wilt: „Zo’n verhaal is typisch Russisch nepnieuws, we zijn inmiddels vertrouwd met dat soort arrogante Russische fakeverhalen.”

Klip en klaar stelt de rechtbank dat de separatisten in het oosten van Oekraïne „feitelijk werden aangestuurd” door Rusland. „De betrokkenheid van Rusland bij de MH17-ramp was al min of meer een feit van algemene bekendheid. Nu toont de rechtbank met afgetapte telefoongesprekken aan dat de pro-Russische separatisten niks deden zonder toestemming van de grote baas in het Kremlin”, reageert Van der Wilt. „Waarbij je wel moet bedenken dat Rusland in dit proces in juridische zin niet terechtstaat. Al kan de constatering van de rechtbank wel invloed hebben op een door Nederland tegen Rusland gestarte procedure bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg.”

Helikopters

De rechtbank stelt niet met zekerheid te weten of de tot levenslang veroordeelde Girkin daadwerkelijk wist dat de Buk-raket op 17 juli 2014 klaarstond om te worden afgevuurd. Anderzijds „kan gezegd worden dat hij de inzet van deze Buk-raket met doden tot gevolg aanvaardbaar vond. Onder zijn gezag vonden namelijk al vele gevechten plaats, waarbij ook vliegtuigen en helikopters werden neergehaald”, stelt de rechtbank.

Verder was Girkin ná het drama met vlucht MH17 actief betrokken bij het wegmoffelen van de Buk-raketinstallatie, in een poging een „internationaal schandaal” te voorkomen, betogen de rechters. Vanwege zijn leidinggevende functie is ook Girkin verantwoordelijk voor de „moord” op de 298 inzittenden van vlucht MH17, betoogt de rechtbank.

Van der Wilt daarover: „Terecht stelt de rechtbank dat er in het geval van Girkin sprake is van zogeheten functioneel daderschap. Dat vereist niet dat Girkin specifiek op de hoogte moest zijn van alle ins en outs van de lancering van de Buk-raket.”

Afschrikkingsmiddel

De strafrechtgeleerde vindt het verdedigbaar dat de rechtbank Oleg Poelatev –die veel lager in rang stond dan bijvoorbeeld Girkin– vrijspreekt wegens gebrek aan bewijs. „Poelatev is voor mij ook de minst schuldige van de vier verdachten. Hij wist weliswaar dat de Buk-raket naar de afvuurlocatie nabij Pervomaiskyi is vervoerd, maar het is niet duidelijk geworden dat Poelatev ook weet had van het afvuren van de raket. De mogelijkheid bestaat dat deze man in de veronderstelling verkeerde dat de Buk-raket slechts is opgesteld bij wijze van afschrikkingsmidddel.”

Ondanks zijn waardering voor het „grondige” vonnis, ziet Van der Wilt ook wat „zwakke punten” in de uitspraak. „De rechtbank geeft aan dat de pro-Russische separatisten zeer waarschijnlijk per ongeluk een burgertoestel uit de lucht schoten. Het was dus een vergissing. De rechters laten daarmee eigenlijk doorschemeren dat de daders daarmee minder verwijtbaar handelden. Toch krijgen de drie mannen de allerhoogste straf, levenslang. Dat geeft een bepaalde spanning. Hoewel uiteraard buiten kijf staat dat de daders een enorme ramp hebben veroorzaakt.”

Van belang is dat de donderdag veroordeelde daders zich niet kunnen beroepen op een zogeheten combattantenstatus, tekent Van der Wilt aan. Kortweg betekent dat dat de pro-Russische separatisten geen officiële militairen zijn, maar in juridische zin meer gelden als guerillastrijders. „De drie veroordeelde mannen waren in Oekraïne opstandelingen. In juridische zin krijgen ze het slechtste van twee werelden. Ze kunnen zich niet beroepen op bescherming die burgers toekomt, want ze doen immers mee aan de vijandelijkheden. Ze kunnen óók niet zeggen: „Wij hebben alleen maar militairen gedood en zij dus geen moordenaars.” De rechtbank wijst er terecht op dat de daders hoe dan ook geen recht hadden om welk vliegtuig dan ook neer te halen. Als vlucht MH17 door bijvoorbeeld officiële militairen van de Russische krijgsmacht was neergehaald, zouden mogelijk heel andere juridische overwegingen zijn gemaakt.”

Toewijding

Al met al geven de Nederlandse rechters met het MH17-vonnis wereldwijd een visitekaartje af, daarvan is Van der Wilt overtuigd. „Juristen over de hele wereld zijn geïnteresseerd in dit vonnis, meteen donderdag al kreeg ik er een mail over van een collega uit Duitsland. Dit is een enorm grote zaak, waar Nederlandse rechters met zeer veel toewijding mee aan de gang zijn gegaan.”

Indrukwekkend vond Van der Wilt zeker ook de „empathie” die de rechtbank aan de dag legde tegenover de nabestaanden. „De rechtbank beseft goed wat voor enorme rouw de MH17-ramp teweegbracht. Terecht toont de rechter zich wat betreft het toekennen van schadevergoeding grootmoedig.”