Griekenland is een republiek, luidde kort samengevat de kritiek op de betiteling van de oudste zoon van koning Constantijn (82) – die in Griekenland ook geen koning mag heten.

Koning Willem-Alexander en koningin Máxima begonnen deze maandag hun staatsbezoek aan Griekenland. Ze zijn er te gast bij een president, niet bij een koningspaar.

De monarchie is ook bijna een halve eeuw sinds de afschaffing daarvan na een referendum nog steeds een open zenuw in de Griekse samenleving, al is het aantal voorstanders van herstel (zo’n 11 procent van de kiezers) verwaarloosbaar. Maar anders dan bijvoorbeeld Roemenië, Albanië of Servië heeft Griekenland dat hoofdstuk nooit goed afgesloten. Waar elders op de Balkan de niet meer regerende koningshuizen hun bezittingen terugkregen –niet altijd zonder slag of stoot–, moest koning Constantijn begin jaren negentig uiteindelijk naar het Europese Hof voor de Mensenrechten om iets van compensatie te krijgen. Een regeringswisseling in Athene had er namelijk voor gezorgd dat een in 1992 gesloten overeenkomst over schadeloosstelling werd teruggedraaid.

Paleis

De koning kreeg voor de rechters gelijk, maar de toenmalige Griekse regering reageerde kleinzielig. De 12 miljoen euro die Constantijn toekwam, werd uitgekeerd uit het Nationaal Rampenfonds. Zijn eigenlijke inzet –het koninklijk landgoed en het verwaarloosde zomerpaleis Tatoi– kreeg hij niet. Dat is al bijna vijftig jaar onderwerp van politiek gekrakeel, getouwtrek tussen ministeries en voorwerp van bijzondere interesse van investeerders en projectontwikkelaars. Het moest een museum worden, een hotel, een congrescentrum – van alles wat, zolang Constantijn het maar niet terugkreeg. Tatoi, waar zich ook de koninklijke begraafplaats bevindt, viel vorig jaar augustus bijna ten prooi aan de hevige bosbranden die de Griekse hoofdstad bedreigden. Vrijwilligers hadden al kunstschatten weggehaald, maar het vuur stopte net op tijd. Tot verdriet van de projectontwikkelaars, zoals menigeen cynisch opmerkte.

Geen achternaam

De koning kon zijn in 1994 eveneens afgepakte staatsburgerschap alleen terugkrijgen op voorwaarde dat hij een achternaam zou kiezen. Constantijn, in 1964 aangetreden als ”koning van de Hellenen”, weigerde aan die eis te voldoen. Gelukkig kon hij via zijn aangetrouwde familie –zus Sofia is getrouwd met koning Juan Carlos van Spanje en schoonzus Margrethe is koningin van Denemarken– een alternatief paspoort krijgen. Voor de Denen is hij gewoon ”ZM Koning Constantijn”. Een verdere aanduiding wordt achterwege gelaten. Ongetwijfeld ook om de gevoelens van de Grieken te sparen.

Dankzij zijn familiehistorie is Constantijn overigens nog altijd ”prins van Denemarken” – zijn overgrootvader George I (1845-1913) was een Deense prins die in 1863 werd overgehaald om koning te worden van het woelige Griekenland. Met de republiek verzoende hij zich al jaren geleden. „Als het Griekse volk besluit dat het een republiek wil, heeft het daar recht op en moet het met rust worden gelaten om ervan te genieten”, vertelde hij in 2002 aan Time.

Terug naar Griekenland

Constantijn woont inmiddels alweer bijna tien jaar in Griekenland. „Kijk naar de oude Griekse geschiedenis”, zei de koning over zijn verhuizing uit Londen, waar hij het grootste deel van zijn ballingschap had doorgebracht. „Alle Grieken die in ballingschap leven, willen terug. Het zit in het bloed. Grappig genoeg was mijn vrouw degene die het hardst pushte. Ik denk dat ze besefte dat ik pas gelukkig zou zijn als ik thuiskwam.”

Een Grieks paspoort heeft hij ook weer, met de simpele aanduiding ”Voormalige koning Constantijn II”. De omslag kwam 
ten tijde van de Olympische Spelen in 2004. De Griekse koning, in 1960 winnaar van een gouden medaille bij het zeilen, was 
erelid van het Internationaal Olympisch Comité en hem kon op basis daarvan niet de toegang tot zijn vaderland worden geweigerd. In voorafgaande jaren was er steeds ophef ontstaan over zijn mogelijke komst 
en bij een vaartocht met zijn gezin kreeg hij de marine achter zich aan.

In 2003, een jaar voor de Spelen, verraste hij vriend en vijand met een bliksembezoek, daarmee duidelijk aangevend dat hij kon komen en gaan wanneer hij wilde. Toen het stof eenmaal was neergedaald, werden zijn reizen gewoon en niet langer aanleiding voor opgewonden publieke debatten. Na de Spelen kreeg hij van de toenmalige Griekse president zelfs een rondleiding door het voormalige Koninklijk Paleis, waar vorig jaar ook Constantijns in Spanje wonende zussen koningin Sofia en prinses Irene werden ontvangen. Vorig jaar oktober was er voor het eerst in 57 jaar ook weer een koninklijke bruiloft in de Metropolitaanse kathedraal van Athene, waar Constantijns jongste zoon prins Philippos huwde met Nina Flohr.

Oranjes

Koning Constantijn, peetvader van de Nederlandse prins Constantijn, is goed bevriend met de Oranjes. Koning Willem-Alexander heeft zijn vakantiehuis niet ver van Porto Heli, waar Constantijn en echtgenote koningin Anne-Marie zich na hun terugkeer in Griekenland vestigden.

Beide koninklijke families komen in de vakanties bij elkaar en vierden de afgelopen jaren regelmatig samen orthodox Pasen. Op elkaars familiefeesten ontbreken ze ook niet, al is de mobiliteit van koning Constantijn inmiddels ernstig beperkt. Hij verblijft tegenwoordig in Athene en wordt nog maar weinig in het openbaar gezien. Eerder deze maand gemaakte opnamen bij een hotel, samen met Anne-Marie, Sofia en Irene, toonden een zeer broze oude man in een rolstoel.

Prins Philip

De koning ontbrak vorige maand dan ook bij de uitvaart van koningin Elizabeth, met wie hij een bijzondere band onderhield, mede door de Griekse afkomst van Elizabeths vorig jaar overleden echtgenoot prins Philip. Vandaar ook dat de BBC terechtkwam bij Constantijns oudste zoon kroonprins Pavlos (55) om namens de familie te vertellen over die warme en unieke relatie.

Saillant detail daarbij: de Queen heeft tijdens haar zeventigjarige regering nimmer een staatsbezoek gebracht aan Griekenland. Waarnemers schrijven dat toe aan de verjaging (als baby) van prins Philip en zijn ouders in 1922 en de afzetting van Constantijn een halve eeuw later. De nieuwe Britse koning Charles heeft Griekenland regelmatig bezocht. „Het is een belangrijk deel van mijn identiteit”, zei hij daarover, verwijzend naar zijn afkomst.