Als rechtgeaard wetenschapper onthoudt David Lawrence zich van politieke uitspraken. Daarom laat de Britse analist, verbonden aan het prestigieuze Chatham House, zich ook niet uit over de vraag of het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie op 31 januari 2020 een goed idee was.

Lawrence zal echter geen enkel land adviseren om het voorbeeld van het Verenigd Koninkrijk (VK) te volgen. „In de verste verte niet”, vertelt hij telefonisch vanuit de Britse hoofdstad. „Daarvoor biedt de unie te veel voordelen voor de lidstaten. Wel zou ik Brussel aanraden zeer zorgvuldig naar de bevolking van de aangesloten landen te luisteren. Waarom hebben mensen in toenemende mate een hekel aan de EU? Waarom voelen zij zich niet voldoende democratisch vertegenwoordigd? Waarom staat hun nationale identiteit onder druk? Dat zijn allemaal vragen die heel serieus moeten worden genomen en impact op het beleid zouden moeten hebben.”

Wantrouwen ten aanzien van ‘Europa’ zit de Britten zo ongeveer in het bloed. Het gaf steevast een stevig podium aan eurosceptici, tot aan de hoogste regionen van de politiek. En het leidde er uiteindelijk mede toe dat het VK bijna twee jaar geleden definitief uit de unie stapte, na een lang –en soms tenenkrommend– proces van onderhandelingen tussen Londen en Brussel. Over de voorwaarden van afscheiding, maar vooral over de nieuwe relatie na de brexit.

De grote vraag is wat de brexit Londen nu feitelijk heeft opgeleverd – zowel positief als negatief. Het antwoord wordt enigszins vertroebeld door andere ontwikkelingen, tekent Lawrence direct aan. De huidige economische malaise in het Verenigd Koninkrijk kan volgens hem zeker niet alleen aan het verlaten van de Europese Unie worden toegeschreven. „Je kunt de impact van de brexit niet los zien van de schade die de Covid-pandemie en de oorlog in Oekraïne hebben veroorzaakt.”

Los daarvan kampt het Verenigd Koninkrijk met een ernstige politieke crisis na het aftreden van premier Liz Truss. Zij lag de afgelopen weken zwaar onder vuur, juist vanwege haar omstreden plannen om de economie uit het slop te halen. Zo moest ze noodgedwongen bijna alle belastingmaatregelen die ze had voorgesteld van tafel halen, nadat er grote onrust op de financiële markten was ontstaan en het Britse pond sterk in waarde was gedaald. Bovendien verloor Truss ook steeds meer vertrouwen binnen haar eigen Conservatieve Partij, die in de peilingen ook nog eens op een absoluut dieptepunt staat.

„In het verleden waren de machtswisselingen in Londen veel voorspelbaarder”, zegt Lawrence. „De Britse politiek onderging wat dat betreft wel een gedaanteverandering. We hadden nog nooit zo veel verschillende premiers binnen zo’n korte tijd. Gevoegd bij de problemen waar alle Europese landen –en deels de hele wereld– mee te maken hebben, zoals de energiecrisis en de inflatie, is het lastig om de exacte gevolgen van de brexit in kaart te brengen.”

Toch valt er los van die actuele ontwikkelingen wel een aantal lijnen te trekken over de impact van de brexit, meent Lawrence. „Algemeen gesteld is de uitkomst van het verlaten van de Europese Unie wat mij betreft verschrikkelijk. Neem alleen al de onzekerheid voor ondernemers. Zij konden nauwelijks plannen voor de toekomst maken. De handel met Europa én de Verenigde Staten is onder druk komen te staan. We kampen met een nijpend tekort aan arbeidskrachten, doordat werknemers uit andere EU-lidstaten het land hebben verlaten. En de koers van het pond raakte in een vrije val ten opzichte van de euro.”

Zijn er ook voordelen van de brexit te noemen?

„Die zijn naar mijn mening heel beperkt en ook moeilijk in cijfers uit te drukken. Je kunt natuurlijk stellen dat we de uitkomst van het referendum over de brexit hebben gerespecteerd – hoewel het verschil tussen ja- en neestemmers zeer minimaal was. Daarmee hebben we een democratisch proces gevolgd. Tegelijkertijd loop je het risico dat juist in dit soort ideologische beslissingen het debat wordt bepaald door extremen in de politiek en door populistische bewegingen.

Als ik dan toch een voordeel moet noemen, is het dat de brexit Groot-Brittannië dwong grondig over zijn rol in de wereld na te denken en zonder beperkingen van Brussel aan het opbouwen van nieuwe relaties kan werken.

Het is overigens nog te vroeg om te bepalen of deze heroriëntatie voldoende helpt om de gevolgen van de brexit te ondervangen. Hoe dan ook hadden we onze blik al kunnen verbreden toen we nog in de EU zaten. Ik denk dat we over het geheel genomen internationaal gezien achteruit zijn geboerd.”

U was speciaal adviseur voor de Britse regering inzake brexit en handelsrelaties. Wat waren uw belangrijkste aanbevelingen?

„Mijn belangrijkste advies was om ons grondig te bezinnen op de vraag hoe we onze handelsrelaties na de brexit duurzaam konden maken. Daarvoor moesten we niet alleen met de EU, maar ook met andere landen nieuwe handelsakkoorden aangaan. Dat heeft er onder andere toe geleid dat we ons oriënteren op nieuwe handelspartners buiten Europa en dat we bestaande betrekkingen uitbreiden, zoals met Australië, Japan, India en Centraal-Azië. En we moeten meer dan ooit nadenken over de manier waarop we met China omgaan.”

Ziet u China als een bedreiging?

„De aard van het Chinese politieke bestel is zeer verontrustend. Dat is niet de norm zoals we die hier willen. Maar schaadt dat onze fundamentele belangen? Dat betwijfel ik. Natuurlijk zijn er potentiële brandhaarden zoals Taiwan, die tot ernstige fricties kunnen leiden. Maar op economisch gebied denk ik dat er op termijn een evenwicht met China kan worden bereikt. Je moet niet vergeten dat de Chinese economie zich momenteel ook in zwaar weer bevindt. Het zou me verbazen als Peking dé dominante factor in de wereld wordt.”

De stad Londen maakte zich grote zorgen dat de positie als financieel centrum door de brexit in het gedrang zou komen. In hoeverre is die vrees bewaarheid?

„Ik denk dat de City (het financiële hart van Londen, RD) haar status behoorlijk goed heeft vast weten te houden, tegen de sombere voorspellingen in. Ze is nog altijd een betrouwbare bron van inkomsten voor onze economie. Tegelijkertijd drukt de brexit ons wel met de neus op het feit dat we niet te afhankelijk van een verworven positie moeten zijn.”