Zo’n 54 procent van de 12- tot 16-jarigen gaf in 1999 aan weleens een peuk op te steken. In 2007 was dat zo’n 37 procent en in de jaren daarna werd de dalende lijn voortgezet. Tot 2017; sinds dat jaar is er sprake van een trendbreuk. Het aantal minderjarige rokers daalt niet meer. Al zes jaar op rij blijft het aantal jongeren dat zegt weleens te hebben gerookt rond de 17 procent steken.

Esther Croes, arts-epidemioloog Tabak bij het Trimbos-instituut, kan de stabilisatie wel verklaren. „Uit onderzoek blijkt dat ouders afgelopen jaren minder streng waren.” In 2019 vertelde 83 procent van de jongeren nog dat zij van hun ouders zeker geen trekje van een sigaret zouden mogen nemen; dit percentage was in 2021 gedaald naar 77 procent. Volgens de arts-epidemioloog speelt corona daarin een rol. „Jongeren konden tijdens de lockdown geen kant op. Het kan zijn dat ouders medelijden hadden en hun kind niet nog iets willen ontzeggen.”

Dat meer jongeren roken blijkt ook uit een donderdag naar buiten gebracht onderzoek van vergelijkingssite Independer. Gedurende de twee coronajaren is het aantal dagelijks rokende 12- tot 16-jarigen met bijna 40 procent toegenomen. Onder 16-jarigen is dat aantal zelfs bijna verdubbeld.

Volgens Croes hangt de ontwikkeling samen met de populariteit van vapes. „De tabaksindustrie doet voorkomen of deze e-sigaret een gezonder alternatief is voor de tabakssigaret. Maar dat geldt alleen voor verstokte rokers.”

E-sigaret

Voor jongeren zijn vapes volgens Croes ronduit schadelijk en werken ze verslaving in de hand. Daarnaast brengt de e-sigaret een groep minderjarigen aan het roken die normaal gesproken nooit aan tabakssigaretten zou beginnen. „Laat het als ouders dan ook niet oogluikend toe”, adviseert de arts-epidemioloog.

De Gezondheidsfondsen voor Rookvrij, een initiatief van KWF, het Longfonds en de Hartstichting, werkt hard aan een rookvrije generatie in 2040. Iedereen geboren na 2017 zou volgens de stichting rookvrij moeten opgroeien. Door afspraken in het Nationaal Preventieakkoord, waaronder een accijnsverhoging, zou zo’n toekomst werkelijkheid moeten worden.

Een rookvrije generatie is echter verder weg dan ooit, stelt Croes. „De plannen uit het Nationaal Preventieakkoord zijn door dit kabinet niet in volle omvang opgepakt. Als de regering op deze manier doorgaat, halen we het nooit.”

Croes merkt dat het gebruik van tabak nog te vaak als een vrije keuze wordt gezien, ook in de politiek. „Maar verslaving is geen kwestie van vrije wil.” Jongeren maken volgens haar namelijk geen rationele afweging, maar beginnen veelal onder groepsdruk aan hun eerste sigaretje.

Om het tij te keren moet er volgens de arts-epidemioloog heel snel een accijnsverhoging plaatsvinden. Onderzoek laat namelijk zien dat een prijsverhoging het meest effectief is om rokers te laten stoppen en om te voorkomen dat niet-rokende jongeren beginnen met roken. Croes: „Een pakje sigaretten moet zo’n 25 euro gaan kosten, wat mij betreft.” Dat moet stapsgewijs gebeuren, zodat rokers weten wat ze kunnen verwachten.

Stoppoging

Verder bepleit de arts-epidemioloog een verhoging van de leeftijdsgrens naar 21 jaar, omdat „het brein op die leeftijd beter in staat is rationele afwegingen te maken.” Ook een vermindering van het aantal tabaksverkooppunten, goede stoppen-met-roken-zorg en sociale mediacampagnes zouden er volgens Croes voor moeten zorgen dat minder jongeren aan roken beginnen.

Over Stoptober is Croes enthousiast. Samen stoppen werkt volgens haar veel beter dan in je eentje een poging doen. Dat blijkt ook uit onderzoek: wie tijdens Stoptober stopt met roken, heeft vijf keer meer kans om het vol te houden dan een roker die in z’n eentje een stoppoging waagt.

Tegelijk is Stoptober volgens Croes een mooie manier om te ontdekken hoe een leven zonder roken bevalt. „En de meesten zijn daar uitermate positief over.”