Kirill maakte deze week weer eens glashelder dat de Russisch-Orthodoxe Kerk vierkant achter de machthebbers in het Kremlin staat. En dus ook achter de oorlog tegen Oekraïne en de gedeeltelijke mobilisatie van reservisten, van wie de eersten donderdag werden opgeroepen. „Onthoud dat als je sterft voor je land”, sprak de patriarch hen toe, „je bij God zult zijn, in Zijn Koninkrijk, heerlijkheid en eeuwig leven.”

Godslasterlijk pad

De Russisch-orthodoxe delegatie die eerder deze maand de assemblee van de Wereldraad van Kerken in het Duitse Karlsruhe bezocht, had het niet gemakkelijk. Nee, het lidmaatschap van het kerkelijke platform was hen niet ontnomen, hoewel er veel stemmen waren die daarvoor pleitten.

Prof. Ioan Sauca, die in augustus een solidariteitsbezoek aan Oekraïne bracht, verdedigde op een persconferentie het besluit om de Russisch-Orthodoxe Kerk haar lidmaatschap niet te ontnemen. De Wereldraad werd opgericht als een „open platform voor dialoog en ontmoeting”, zei hij. Alleen op theologische gronden kan de Wereldraad een kerk uitsluiten.

Van de Duitse bondspresident Frank-Walter Steinmeier mocht de Wereldraad wel meer haar tanden laten zien. Hij richtte zich op de assemblee rechtstreeks tot de Russisch-orthodoxe afgevaardigden, al maakte hij wel een onderscheid tussen de leiding en het grondvlak van de kerk. „Honderden Russisch-orthodoxe priesters hebben stelling genomen tegen de oorlog, ondanks de bedreigingen van het regime van Poetin”, stelde hij. „Maar de leiding van de kerk heeft zich aangesloten bij de misdaden van de oorlog tegen Oekraïne. Zij leidt momenteel de hele kerk op een gevaarlijk en zelfs godslasterlijk pad, dat indruist tegen alles waarin ze geloven. Deze totalitaire ideologie, vermomd als theologie, heeft geleid tot de volledige of gedeeltelijke vernietiging van vele religieuze plaatsen op Oekraïens grondgebied.”

Verantwoordelijk

Vakhtang V. Kipshidze, de perschef van de Russisch-Orthodoxe Kerk, had een dergelijke felle toespraak richting de Russische delegatie niet verwacht, erkende hij na afloop.

„Je kunt sowieso de kerk nooit verantwoordelijk houden voor wat de staat doet”, verdedigt hij zich. „Dit is niet de eerste oorlog in de geschiedenis van de mensheid. Er zijn oorlogen geweest in Irak, Joegoslavië, Libië, Syrië en waar dan ook. Elke kerk doelt op vrede, dat is de basis van alle christelijke kerken.”

Steinmeier maakte een onderscheid tussen de leiders van de Russisch-Orthodoxe Kerk en de priesters. Velen zouden tegen Poetin zijn.

Kipshidze glimlacht. „Nee, dat is niet het geval. Onze kerk is groot. We hebben ongeveer 30.000 priesters. De meesten van hen bemoeien zich niet met staatszaken. Helaas willen bepaalde westerse regeringen nu haat en verdeeldheid in de Russische samenleving zaaien. Wat ze van de kerk verwachten, is dat zij politieke oppositie voert in Rusland. Maar de kerk kan nooit onderdeel worden van een politieke oppositiegroep. Als de kerk dat doet, stopt haar rol als verenigende factor in de samenleving.

De Russische kerk wil geestelijke leiding geven aan álle burgers, ook aan de soldaten. We kunnen de oorlog niet stoppen, wel menselijker maken.”

De Russisch-Orthodoxe Kerk, inclusief Kirill, steunt het regime van Poetin en houdt daarmee de oorlog juist in stand.

„De westerse pers versimpelt alles. Het harde feit dat de Russische kerk geen politieke oppositie voert, wordt zo uitgelegd dat de kerk deel uitmaakt van de politieke macht.

We zullen als kerk geen revolutionaire kracht in de Russische samenleving worden. Ik weet dat veel mensen in het Westen daarop hopen, maar dat zal nooit gebeuren. De kerk wil neutraal zijn.”

De Oekraïense aartsbisschop Yevstratiy van Cherniyiv zei tijdens een persconferentie dat Rusland geen vrij land is en dat de Russisch-Orthodoxe Kerk geheel door de staat wordt gecontroleerd.

„Hij vertelde er niet bij dat juist zijn kerk helemaal op het regime in Oekraïne steunt. En dat ze plaatselijke parochies overneemt, omdat die niet nationalistisch en patriottisch genoeg zouden zijn. Hij vertelde er ook niet bij dat de Russisch-Orthodoxe Kerk al vanaf 2014 in elke parochie, in de gehele wereld, voor vrede bidt.

Ik ben blij dat de leiders van de Wereldraad van Kerken de Russische kerk niet wilden royeren als lid, juist omdat de Wereldraad geen politieke organisatie is. Mijn wens is om als kerk een platform van verzoening te zijn, zonder ruimte te geven aan politiek radicalisme. Dat laatste is misschien normaal in de politiek, maar de kerk moet vrede en verzoening prediken.”