Met een spectaculaire bliksemaanval slaagt Kiev erin het Russische leger bij Charkiv te verjagen. Oekraïne herovert volgens Amerikaanse analisten in amper een week tijd 9000 vierkante kilometer grondgebied.

De Russen slaan in paniek op de vlucht. Militairen springen uit hun tanks en rennen voor hun leven. De grens over. De troepen laten in de chaos materieel en munitie achter. Bruikbaar spul, maar ook oude meuk. Rusland is daarmee opnieuw de grootste wapenleverancier voor Oekraïne.

De grote vraag is: Wat nu? Voor Rusland en voor Oekraïne. Commodore Frans Osinga, oorlogswetenschapper aan de Koninklijke Militaire Academie (KMA) en Dick Zandee, defensiedeskundige van Instituut Clingendael, analyseren de ontwikkelingen.

Hoe nu verder voor de Russen?

Zandee: „De Russen hebben op korte termijn geen opties. Moskou kampt met een slechte moraal van Jan Soldaat en een tekort aan troepen en munitie. Niet alleen van kruisvluchtwapens, maar ook van klassieke bommen en granaten. De Russen hebben in hun slijtageslag enorme hoeveelheden granaten afgevuurd op steden. Tegelijkertijd hebben Oekraïners veel munitiedepots vernietigd met Himars, Amerikaanse precisieraketten voor de lange afstand.

Het is verstandig voor de Russen om zich terug te trekken achter natuurlijke verdedigingslinies en tijd te winnen. De factor tijd kan problemen voor de Russen oplossen. De herfst en winter staan voor de deur, waardoor Oekraïne door de drassige bodem moeilijker kan oprukken.”

Commodore Osinga wijst erop dat de Russen vooral een sterkere verdedigingslinie in de Donbas moeten inrichten om te voorkomen dat Oekraïne ook deze regio’s onder de voet loopt.

Wat kan Poetin nog wel doen?

Poetin kan mobiliseren en escaleren, legt Zandee uit. Nu zijn vooral beroepsmilitairen, manschappen van de Wagner Groep en Tsjetjenen actief in Oekraïne. „Een mobilisatie van gewone burgers met de onvermijdelijke terugkeer van nog meer gesneuvelden in bodybags betekent echter een afname van de steun voor Poetin, terwijl het regime juist wil overleven.”

Hoe ziet het slagveld er na de nederlaag in Charkiv uit?

„De oorlog kent drie fronten: Charkiv, Cherson en de Donbas”, legt Osinga uit. „De Russen onderhandelen bij Cherson in het zuiden over overgave. Bij Bakhmut in de oostelijke Donbas vechten de Russen gewoon door, alsof ze niet weten dat hun troepen bij Charkiv op de vlucht zijn geslagen. Tegelijkertijd moeten ze wel degelijk rekening houden met een Oekraïense dreiging uit het noorden.

De Russische commandant uit de Donbas heeft naar verluidt ook het bevel gekregen over de troepen in de Charkiv Oblast. Hij krijgt ongetwijfeld de opdracht een nieuwe verdedigingslinie te creëren. De Russen zijn daar door de wanordelijke terugtrekking nauwelijks toe in staat. Laat staan dat ze een tegenoffensief kunnen starten.”

Wat te doen voor Oekraïne?

Osinga: „Oekraïne moet oppassen niet te kwetsbaar te worden. Door de snelle opmars van 70 tot 80 kilometer worden de aanvoerlijnen kwetsbaar, terwijl het aantal troepen dun is gezaaid. Een nieuwe verovering door de Russen is het laatste wat Kiev wil.

Door inzet van Amerikaanse HARM-raketten tegen Russische luchtverdediging is Kiev erin geslaagd luchtoverwicht te creëren. Dat is nieuw. Kiev en Moskou was dat beide nog niet gelukt. Oekraïne kan nu ineens ”close air support geven”, bescherming uit de lucht aan eigen troepen.”

In hoeverre levert de zege voor Kiev een omslag in de oorlog op?

Kiev heeft de slag om Charkiv „erg slim” gespeeld, stellen Osinga en Zandee, door een offensief aan te kondigen bij Cherson in het zuiden, maar met een verrassend snelle opmars toe te slaan bij Charkiv in het noorden.

„De Russen zijn niet volledig verdreven uit Oekraïne. Rusland houdt nog altijd enorme gebieden bezet”, zegt Zandee. „De verwachting is niet dat de Russische bezetting in andere gebieden als een kaartenhuis in elkaar zakt. Daarom is deze nederlaag niet zomaar het begin van het einde.”

De vraag naar een omslag is „heel moeilijk” te beantwoorden, reageert Osinga. „Oekraïne heeft het momentum. Dat is nieuw. Tegelijkertijd weten we onvoldoende over het voortzettingsvermogen van Oekraïne en van Rusland. Aan beide kanten zijn veel slachtoffers gevallen. Kiev traint nieuwe militairen, terwijl Moskou kampt met een tekort aan troepen.”

Osinga verwacht geen snel einde aan de oorlog. „Poetin kan het zich niet veroorloven om bezet gebied van vóór 24 februari kwijt te raken. Het verlies van Charkiv is tot daaraan toe. Het kwijtraken van de Donbas is voor Poetin een grens. Dan gaat hij zwaardere middelen inzetten. Overigens moet dat Kiev er niet van weerhouden de aanval door te zetten.

Oekraïne zal proberen de Russen voor strategische dilemma’s te plaatsen. Bijvoorbeeld door de aanvoerlijnen naar de Krim onder vuur te nemen. De Russen zullen daardoor troepen uit Cherson richting de Krim willen verplaatsen, waardoor hun verdediging in het zuiden verzwakt.”

De kritiek op het Kremlin neemt toe. Wankelt de positie van Poetin?

Een paleisrevolutie, een coup in het Kremlin, verwachten Osinga en Zandee niet. Daarvoor heeft Poetin te veel vertrouwelingen om zich heen verzameld, terwijl critici massaal zijn gevangengezet. „Het is heel lastig te duiden wat er speelt in het Kremlin”, zegt Zandee. „Kritiek komt voornamelijk uit rechts-nationalistische hoek. Zij ergeren zich aan de slechte prestaties van het Russische leger.

Het opborrelen van kritiek vanuit de onderste gelederen van de krijgsmacht acht Zandee niet uitgesloten. „Hoe lager in het leger, hoe groter de weerstand. Militairen in het veld voelen dat de oorlog een flop wordt.” Verschillende Russische eenheden weigeren inmiddels te vechten in Oekraïne.

Osinga noemt het „opmerkelijk” dat Poetin zich heeft teruggetrokken in zijn vakantiepaleis in Sochi. „Er is echt iets aan de hand. Poetin communiceert niet meer met zijn defensiestaf, zijn vertrouwen in het leger is verdwenen.” De luchtmachtofficier wijst erop dat er een machtsstrijd plaatsvindt tussen verschillende veiligheidsdiensten. De vraag is of de situatie veel verbetert met het verdwijnen van Poetin. „Medvedev (vice-voorzitter van de Veiligheidsraad, GtV) is nog erger dan Poetin.”

Rusland lijdt opnieuw een zware nederlaag, waardoor Poetin in het nauw zit. In hoeverre komt escalatie door kernwapeninzet daarmee dichterbij?

Inzet van kernwapens op korte termijn is volgens Osinga niet aan de orde. „Rusland is op dit moment niet bezig zijn kernwapenarsenaal in staat van paraatheid te brengen.”

Zandee: „Dreiging met of inzet van tactische kernwapens komt dichterbij, omdat Poetin op korte termijn geen opties heeft.” Tegelijkertijd wijst de defensiespecialist erop dat ook een zware Russische nederlaag bij Kiev niet heeft geleid tot de greep naar atoomwapens.

Defensiespecialist Zandee houdt rekening met Russische kernwapeninzet boven bijvoorbeeld de Noordpool. Om spierballen te laten zien en Oekraïne onder druk te zetten. „Niemand weet het, maar uit te sluiten is het niet. Een kat in het nauw maakt rare sprongen.” Osinga sluit een ”airburst”, een Russische kernwapentest hoog in de lucht waar niemand aan overlijdt ook niet uit.

Osinga en Zandee verschillen van mening over de mogelijkheid van Russische kernwapeninzet op Oekraïense grondgebied. „Ik verwacht vooralsnog geen detonatie in Oekraïne”, zegt defensiespecialist Zandee. „Inzet in Oekraïne is niet uitgesloten”, verklaart oorlogswetenschapper Osinga echter.

„Met de vlucht van Russische troepen bij Charkiv ontstaat een gebied zonder Russen”, legt Osinga uit. „Het is denkbaar dat de Russen een tactisch kernwapen inzetten om Oekraïne daar de toegang te ontzeggen.” De commodore benadrukt dat dit „puur hypothetisch” is. „Het is een zwartgallig scenario, maar als militair analist moet je serieus rekening houden met duivels, paranoïde denken.”

Hoe moet het Westen reageren op Russische kernwapeninzet?

„De NAVO denkt na over een reactie en heeft daar scenario’s voor”, legt Osinga uit. „Westerse landen kunnen als reactie de paraatheid van hun kernwapens verhogen. Het Westen kan echter ook in andere domeinen reageren. Door bijvoorbeeld een grote oorlogsvloot naar de Oostzee te sturen. Of een actie in het cyberdomein uit te voeren. Om de NAVO niet direct de confrontatie met Rusland op te laten zoeken, kunnen de VS of het VK ook alleen reageren.”​