Welk voorstel ligt er precies op tafel?

Het noodplan schrijft voor dat alle landen van de Europese Unie (EU) de komende maanden 15 procent minder gas moeten gaan gebruiken. Het gaat wel om een vrijwillige besparing; lidstaten kunnen hiertoe niet worden verplicht. De Europese Commissie –het dagelijks bestuur van de EU– presenteerde vorige week het energienoodplan ”Save gas for a safe winter” waarin het lidstaten desnoods een gasreductie wilde opleggen. Dit stuitte op veel weerstand; het verplichtende karakter van het plan is nu dus ook van tafel.

Rusland heeft de gaskraan van Nord Stream 1 toch weer opengedraaid?

Zeker, maar de Europese Commissie wantrouwt de Russen. Het Russische staatsgasconcern Gazprom kondigde maandag aan dat het de gaslevering via de belangrijke pijplijn Nord Stream 1 vanaf woensdag verder verlaagt van 40 naar 20 procent van de maximale capaciteit. Volgens een EU-woordvoerder past dit „precies in het scenario” waar de Commissie voor waarschuwt. De economische risico’s zijn daarbij groot: de Commissie gaat ervan uit dat de Europese economie tot 1,5 procent kan krimpen als de Russen de gaskraan dichtdraaien.

Hoe groot is de kans dat het noodplan erdoorheen komt?

Uiteindelijk moeten 15 van de 27 lidstaten overstag gaan om tot een akkoord te komen. Die landen moeten daarbij minimaal 65 procent van de totale bevolking van de EU vertegenwoordigen. Dat lijken stevige criteria, maar dat valt mee. Spanje, Portugal, Ierland, Estland, Letland en Litouwen, Cyprus, Malta hebben zich om uiteenlopende reden uitgesproken tegen het eerdere voorstel van de Commissie. Als deze lidstaten–samen overigens goed voor 15 procent van de totale EU-populatie – allemaal dwars zouden liggen, haalt het voorstel het alsnog.

Kan het noodplan in een later stadium alsnog een bindend karakter krijgen?

Veel landen, inclusief Nederland, vinden dat het niet aan de Europese Commissie is om landen te dwingen tot gasbesparingen, maar aan de Europese Raad. In dit orgaan zijn alle regeringen vertegenwoordigd. Volgens klimaatminister Rob Jetten, staan „zeer veel lidstaten” er zo in. Het zou op termijn dus alsnog van een verplichting kunnen komen; met een zogeheten Unie-Alert kan de Raad landen opleggen om maatregelen te nemen om het gasverbruik te verminderen.

Wat gaan we in Nederland straks merken van het noodplan?

De details hiervan zullen –zodra er een akkoord is bereikt– in de weken die volgen worden uitgewerkt, liet Jetten maandag aan de Tweede Kamer weten. Lidstaten krijgen de vrijheid om zelf te bepalen hoe het gasbesparingsdoel moet worden bereikt. Nederland heeft dat doel al gehaald: het gasverbruik is dit jaar al met een kwart verminderd ten opzichte van 2021. Wat Nederland betreft had het besparingspercentage dan ook hoger mogen zijn.

De Nederlandse industrie en huishoudens krijgen voorlopig dus niet met een verplichte gasreductie te maken?

In ieder geval niet om het Europese doel te halen. Het omgekeerde zou zelfs het geval kunnen zijn: dat Nederland gas moet produceren. Zo geldt in Europees verband de afspraak dat buren elkaar helpen als er in een lidstaat een nijpend gastekort ontstaat. Als dit bijvoorbeeld in Duitsland gebeurt, zal er onder meer naar Nederland worden gekeken. Het heropenen van het Groningse gasveld komt dan al gauw als noodoplossing in beeld.