CLAIM

De stikstofplannen van het kabinet zijn bedoeld om ruimte te creëren voor woningbouw.

BESCHRIJVING

Op 10 juni presenteerde minister Christianne van der Wal (Stikstof en Natuur) het Nationaal Programma Landelijk Gebied, waarin ze een kaartje heeft opgenomen dat aangeeft waar en met hoeveel procent de stikstofuitstoot in Nederland moet worden verminderd. In regio’s dichtbij Natura 2000-gebieden, zoals de Gelderse Vallei, moet de uitstoot met 70 tot 95 procent worden verlaagd. Voor het realiseren van zo’n afname zullen er boeren moeten verdwijnen. Het gebruik van innovatieve technologieën die de ammoniakuitstoot verminderen, is volgens experts onvoldoende effectief voor de gewenste afname.

Dat er boeren moeten stoppen, komt het kabinet goed uit, beweert Forum voor Democratie-politicus Gideon van Meijeren. Er komt dan namelijk grond beschikbaar voor woningbouw, verklaart hij op 4 juli in een YouTubevideo. Ook Caroline van der Plas (BBB) meent dat de stikstofplannen niet zijn bedoeld voor het beschermen van de natuur, maar voor woningbouw.

De overheid heeft plannen om tot 2030 bijna een miljoen huizen te bouwen. Zonder het onteigenen van boeren is het volgens Van Meijeren niet mogelijk om al die huizen een plekje te geven.

BELANG

Als Van Meijeren en Van der Plas gelijk hebben, moeten er straks boeren weg ten bate van woningbouw, en komen de ingrepen niet ten goede van de natuur. De stikstofplannen van het kabinet zouden dan slechts een dekmantel zijn om mogelijkheden voor woningbouw te creëren. Met de beweringen van de twee politici staat de geloofwaardigheid van het kabinet op het spel.

BEOORDELING

Om te beoordelen of Van Meijeren en Van der Plas gelijk hebben, moeten we nagaan wat minister Van der Wal met de stikstofplannen voor ogen heeft.

Waar zijn de stikstofplannen van het kabinet voor bedoeld?

„We hebben een groot stikstofprobleem in Nederland en dat willen we aanpakken”, stelt Rudi Buis, woordvoerder van minister Van der Wal. „Ons doel is niet om boeren weg te hebben.” Voor het verminderen van de stikstofuitstoot dienen allerlei sectoren een bijdrage te leveren, legt Buis uit: de industrie, vervoersmiddelen, de lucht- en zeevaart, en ook de landbouw.

Voor woningbouw is stikstofruimte nodig – een bepaalde hoeveelheid stikstof die voor een project gebruikt mag worden. Is dat misschien wat de overheid óók wil bereiken met het opkopen van boeren?

Nee, stelt Buis. „Het doel van de stikstofplannen is simpel: de natuur herstellen, zodat onze leefomgeving verbetert.” De woordvoerder van minister Van der Wal erkent dat er stikstofruimte voor onder meer woningbouw ontstaat als een boer met zijn bedrijf stopt. „Maar dan komt er ook ruimte vrij voor bijvoorbeeld jonge boeren die een onderneming willen starten.”

Voor het creëren van stikstofruimte is onteigening van boeren niet nodig, zegt Buis. „Boeren kunnen ook vrijwillig stoppen of omschakelen naar extensieve landbouw.”

Als er boeren verdwijnen, komt er grond vrij. Gaat deze worden gebruikt voor huizenbouw?

Dat zou op zich kunnen, zegt Meije Gildemacher, woordvoerder bij het Interprovinciaal Overleg (IPO). „Al zul je dan het bestemmingsplan moeten wijzigen. Maar dat is niet het doel van de stikstofplannen. Er wordt geen landbouwgrond aangekocht met de bedoeling om woningbouw te realiseren. Dat staat niet in de regeling.”

Gildemacher doelt op de ”Maatregel Gerichte Aankoop en beëindiging veehouderijen”, die provincies de mogelijkheden geeft om zogenaamde piekbelasters –veehouderijen met een relatief hoge stikstofbelasting op een stikstofgevoelig Natura 2000-gebied– op te kopen. Het kabinet stelt hiervoor 480 miljoen euro beschikbaar. Doel van de maatregel is volgens de website van de Rijksoverheid het „werken aan natuurherstel van stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. Wanneer de stikstofneerslag van die gebieden op een gezonde grens zit, komt op termijn ook ruimte beschikbaar voor nieuwe ontwikkelingen.”

De overheid wil binnen nu en 2030 een miljoen extra woningen realiseren. Waar komen deze te staan?

De meeste huizen worden binnenstedelijk gebouwd, stelt Gildemacher. „Dat is de volgorde. Eerst binnenstedelijk, dan daarbuiten.”

Niet uit te sluiten valt dat er ook landbouwgrond nodig is voor woningbouw, zegt de IPO-woordvoerder. „Dat zou best kunnen. Maar dat zal in de meeste gevallen andere grond zijn dan die wordt opgekocht voor het verminderen van de stikstofuitstoot.”

Op de Nationale woningbouwkaart is te zien op welke plekken provincies nieuwbouwplannen hebben tussen nu en 2030. Wat opvalt, is dat er vooral in de grote steden –Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht– veel huizen moeten verrijzen. „De woningbouwopgave zit niet in Natura 2000-gebieden”, zegt Gildemacher. „Daar gaan we geen huizen bouwen.” Buis bevestigt dat. „De grote opgave zit in Noord- en Zuid-Holland.”

Moeten er boeren worden onteigend als er toch landbouwgrond voor woningbouw nodig is?

Die kans is klein, stelt Taco van Hoek, directeur van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB). Volgens onderzoek van het EIB is slechts 1,4 procent van het totale oppervlak aan landbouwgrond in Nederland voldoende voor het creëren van ruimte voor zo’n 400.000 extra woningen. Samen met de al geplande binnenstedelijke woningbouw kunnen daarmee 1 miljoen woningen worden gerealiseerd tot 2030. „Je hebt voor buitenstedelijke woningbouw dus maar een stukje grond nodig. Daarvoor hoef je geen boeren tegen hun zin te onteigenen”, zegt Van Hoek.

Stel dat er toch landbouwgrond nodig is, dan kunnen provincies die meestal wel in bezit krijgen zonder drukmiddelen te hoeven gebruiken, denkt Van Hoek. „Ze kunnen boeren een eerlijke prijs voor hun land bieden. Dat kan aantrekkelijk zijn als de boer op leeftijd is gekomen en geen opvolger heeft.”

In Stroe waren plannen om 25.000 woningen te bouwen. Levert dat geen bewijs dat de overheid boeren weg wil hebben voor woningbouw?

Nee. Volgens een woordvoerder van de Provincie Gelderland berust de ophef op een misverstand en komen er „absoluut geen” 25.000 woningen in Stroe. „Wij zijn allerlei verschillende scenario’s aan het ontwikkelen voor de uitdagingen die we de komende jaren in Gelderland verwachten”, zei hij eind juni tegen Omroep Gelderland. „Daarbij kijken we onder meer naar landbouw, natuur, water, economie en ook naar wonen. Over die thema’s hebben we losse kaartjes ontwikkeld, met daarin de mogelijkheden die er zijn. Op dit kaartje kijken we wat er mogelijk zou zijn als we alle andere aspecten buiten beschouwing laten.” Na de ophef is de toekomstkaart per direct ingetrokken.

CONCLUSIE

De bewering is ONJUIST. Er is geen bewijs dat minister Van der Wal stikstofplannen heeft opgesteld om daarmee grond of stikstofruimte te creëren voor woningbouw. Volgens de Nationale woningbouwkaart, waarin de nieuwbouwplannen van het kabinet zijn ingetekend, willen provincies vooral in de grote steden extra woonruimte creëren. Dat is op andere plekken dan waar minister Van der Wal de meeste stikstofvermindering wil bereiken: nabij Natura 2000-gebieden.

Het is niet waarschijnlijk dat er voor woningbouw buiten de steden boeren tegen hun zin onteigend zullen worden. Er is namelijk maar zo’n 1,4 procent van de landbouwgrond nodig voor woningbouw, en deze kan worden verkregen door landbouwgrond te kopen van boeren die overwegen te stoppen.

In factcheckartikelen onderzoekt de redactie in hoeverre beweringen op feiten berusten

Dit is het eerste deel in een drieluik over beweringen rond het stikstofbeleid van het kabinet. Volgende week zaterdag deel twee: zonder onze boeren hebben we geen eten.