De piëtistische graaf Nikolaus Ludwig von Zinzendorf had grote plannen, geestelijke plannen. Hij wilde een stad bouwen voor de opvang van vervolgde broeders, voor Moravische vluchtelingen. Daarvoor stelde hij grote stukken grond van zijn landgoed Berthelsdorf beschikbaar.

Het dorp –nu niet ver van het drielandenpunt Polen-Tsjechië-Duitsland– groeide, want ook andere christelijke geloofsvluchtelingen wisten Herrnhut te vinden. Hier waren ze veilig. Hier werd geleefd bij de Bijbel, zo ervoeren ze.

Enkele jaren later, in 1727, ontstond hier de Evangelische Broedergemeente. Von Zinzendorf heeft nooit beoogd een nieuwe kerk te stichten. Hij bad om een vernieuwing, opleving binnen de bestaande kerk. Het liep anders. En de zogeheten hernhutters werden een begrip.

Ze zwierven uit over Europa om Gods Woord verder te brengen. Ook in Zeist vestigde zich een grote groep, en ze zijn daar nog steeds. Vooral in Suriname deed en doet de Broederschap veel zendingswerk.

Rust

Terug naar Herrnhut. Wie het stadje binnenrijdt, snapt wel waarom het op de werelderfgoedlijst van de Unesco staat. In het centrum bevinden zich prachtige gebouwen, voorzien van kleurrijk stucwerk in de stijl van de Saksische landbarok. In het midden staat de Kerkzaal, de hoofdkerk van Herrnhut. Het bedehuis staat op het lommerrijke Zinzendorfplein. Een standbeeld eert de gedreven graaf. Rond de kerk staan gebouwen van de Evangelische Broedergemeente: het ‘hoofdkantoor’, een bureau voor de diaconale taken. Hiervandaan worden sinds 1731 jaarlijks de Lösungen, dagteksten uit de Bijbel, de wereld ingestuurd. De namen van de scholen rond het plein verwijzen ook naar de rijke kerkgeschiedenis.

Achter de kerk begint de Comeniusstraat, verwijzend naar de bekende Moravische pedagoog Jan Amos Comenius (1592-1670). Zinzendorf kon zich vinden in zijn gedachtegoed. Beide mannen ging in het spoor van de vroege reformator Johannes Hus.

De straat gaat over in de Berthelsdorferallee. Aan die landelijke weg ligt buiten het dorp de uitgestrekte begraafplaats Gottesacker. Alle graven –zo’n 6000– hebben alleen een sobere platte steen. Slechts voor Von Zinzendorf en een paar verwanten zijn er eregraven. Vanaf het torentje aan het einde van de begraafplaats heeft de bezoeker mooi zicht op de daken van Herrnhut. Aan de andere zijde ligt in de verte Berthelsdorf met het landhuis van Von Zinzendorf.

Oorlog

Eeuwenlang bleef Herrnhut zo een toevluchtsoord. Met de Tweede Wereldoorlog veranderde er veel. Na de oorlog lag Herrnhut binnen de invloedssfeer van het communisme, in Oost-Duitsland. Het atheïsme was de staatsgodsdienst. Het dorp was niet langer alleen bewoond door leden van de Broedergemeente.

Driehonderd jaar na de oprichting is Herrnhut niet veel anders dan andere Duitse plaatsen. Zeker, de kerk neemt er nog een belangrijke plaats in, maar in het stadje woont een doorsnee van de Duitse plattelandsbevolking, zoals in veel vergelijkbare plaatsen in het oosten van Duitsland.

Maar er zijn weinig steden met een vergelijkbaar mooie naam: Herrnhut. Deze komt van het Duitse ”Unter die Hut des Herrn”, onder de hoede van de Heere. Met die verwachting begon het drie eeuwen geleden.