Dat concludeerde prof. dr. Renée van Schoonhoven zaterdag tijdens de jaarvergadering van de Vereniging voor Gereformeerd Schoolonderwijs (VGS). De hoogleraar onderwijsrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam constateerde dat onderwijsrechtelijk Nederland zich in een overgangsfase bevindt. Zo wees ze er onder meer op dat artikel 23 over de vrijheid van onderwijs steeds meer onder druk komt te staan.

Dat artikel fungeerde lange tijd als onwrikbaar kompas en gaf bijzondere scholen vaste grond onder de voeten, legde Van Schoonhoven uit. Inmiddels is die vaste grond volgens haar echter drassig aan het worden. De wetgever schuift volgens de hoogleraar namelijk onder meer het recht op vrijheid van richting steeds meer terzijde. Dat is volgens haar bijvoorbeeld het geval bij de aangescherpte burgerschapsverplichting – waarbij niet de grondslag van de school als leidend wordt gezien, maar de democratische basiswaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit het uitgangspunt vormen.

De hoogleraar ziet in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) een mogelijkheid om naast artikel 23 op te komen voor de vrijheid van onderwijs. Van Schoonhoven: „Bij het EVRM-verdrag is ooit een aanvulling aangenomen waarin het recht op onderwijs is geformuleerd. En daarbij is ook bepaald dat ouders het recht toekomt op respect voor hun godsdienst of levensovertuiging bij het onderwijs aan hun kinderen.”

Het EVRM-artikel kan volgens Van Schoonhoven onder meer van belang zijn als er geschillen zouden komen tussen scholen en de Nederlandse overheid over godsdienstig gerelateerde onderwijsinhoud. Ook hebben ouders volgens deze bepaling volgens de hoogleraar recht op de stichting van eigen scholen – die wel moeten voldoen aan de kwaliteitsnormen. Een acceptatieplicht –waarvoor de PvdA eerder een initiatiefvoorstel indiende– spoort volgens haar daarom niet met de EVRM-bepaling.

Dubbele tong

Een beroep op het EVRM-verdrag spreekt aan, reageerde ds. R.W. Mulder, predikant van de hersteld hervormde kerk te Montfoort en lid van de raad van toezicht (rvt) van de VGS, tijdens een panelgesprek. „Tegelijkertijd worstel ik wel met de Bijbelse oproep om tot lijden bereid te zijn. We moeten ons niet laten afslachten en aan de andere kant bereid zijn dat wel te laten doen. Dat spanningsveld blijft – ook op dit punt.”

Het nemen van verantwoordelijk ligt tussen beide uitersten, reageerde dr. Weggeman, lid van de rvt van het Van Lodenstein College en het Hoornbeeck College, op de woorden van ds. Mulder. „Van lijdelijkheid en activisme moeten we ver blijven. Maar verantwoordelijkheid nemen is zeker nodig.”

Prof. Kater, hoogleraar apologetiek aan de Theologische Universteit Apeldoorn, en Peter Schalk, voorzitter van de rvt van scholengroep Wartburg/Driestar, wezen op de dubbelheid die op de loer kan liggen als het gaat om een beroep op het EVRM. Kater: „We moeten er wel voor waken dat we met een dubbele tong gaan spreken over Europa. In de zin van: als het ons uitkomt, is het mooi om een beroep te doen op zo’n verdrag, maar verder moeten we niet veel van Europa hebben. Zo’n houding past niet.”

In een pluriform bestel zou verwacht mogen worden dat er ruimte is voor verschillen, zei VGS-voorman Pieter Moens. „Maar het lijkt erop dat die ruimte beperkt is waar het om Bijbelse normen en waarden gaat.” Dat stelt het reformatorisch onderwijs volgens Moens voor de uitdaging om transparant naar buiten te treden. Hij wees daarbij op de „vaak sterk eenzijdige” framing van het reformatorisch onderwijs door onder meer de media. „Als scholen hebben wij echter een boodschap van hoop en verwachting. Aan het ombuigen van die beeldvorming kunnen wij een eigen bijdrage leveren.”