Biesta, die verbonden is aan universiteiten in Schotland en Ierland, vindt het goed dat politiek en onderwijsveld het debat over de reikwijdte en grenzen van de onderwijsvrijheid voeren. Maar hij vindt dat in het rapport ”Grenzen stellen, ruimte laten” (zie ”Grenzen school duidelijker afbakenen”). de democratische dimensie van het debat onvoldoende de aandacht krijgt.

De manier waarop de Onderwijsraad de democratie neerzet in het advies, bevreemdt Biesta: „Er wordt gesproken over een gemeenschappelijke kern die als eerste onderwezen moet worden. Daarna kunnen scholen er vanuit hun overtuiging nog standpunten aan toevoegen. Zo ontstaat een beeld dat sommige mensen de baas zijn van de democratische ”common ground”, de gemeenschappelijke grond. Daarbuiten staan mensen die anders denken of een religie aanhangen. Er wordt van hen gezegd: daarvoor maken we ruimte, mits ze zich aan de regels houden.”

Volgens Biesta is dat een onhandige insteek: „Een democratische rechtsstaat bestaat uit individuen en groepen met verschillende visies over wat goed leven is. De een is religieus, de ander niet, maar we hebben allemaal een levensbeschouwing. En met elkaar proberen we de pluraliteit in stand houden. Je bouwt namelijk niet eerst een democratische rechtsstaat op om daarna te kijken wie er gebruik van zou willen maken. Het is andersom: het begint bij de pluraliteit binnen de samenleving. De vraag is wat we moeten doen om goed samen te leven gegeven die pluraliteit. In mijn ogen is er in het rapport van de Onderwijsraad daarom sprake van een democratisch tekort. Democratie gaat niet vooraf aan de pluraliteit; pluraliteit gaat vooraf aan de democratie.”

Kwetsbaar

De suggestie dat democratische waarden de waarden zijn die door een meerderheid in de samenleving zijn verkozen, maakt de democratie uiterst kwetsbaar. „Dan zet je de deur op een kier voor het moment dat een meerderheid zegt: we stoten die waarden af of ruilen ze in voor andere waarden.”

Biesta benadrukt dat de democratische waarden van vrijheid, gelijkheid en solidariteit beter begrepen kunnen worden als waarden die samenleven in pluraliteit mogelijk proberen te maken. „En daarom zouden ze de zorg moeten zijn van iedereen die in een plurale samenleving ruimte voor zijn of haar waarden of visie claimt.”

Biesta waardeert de helderheid van de juridische inslag van het rapport, maar onderwijsvrijheid is niet louter een juridische kwestie, maar heeft allereerst te maken met hoe we met elkaar, in pluraliteit, goed onderwijs kunnen realiseren.

De Onderwijsraad adviseert de overheid om scholen die discrimineren of antidemocratisch gedachtegoed overdragen, niet alleen via de onderwijswetgeving aan te pakken, maar ook gebruik te maken van de wetgeving over gelijke behandeling, het rechtspersonenrecht, het strafrecht en het civiele aansprakelijkheidsrecht. Biesta: „Natuurlijk hebben we deze instrumenten in de samenleving. Politie, rechters en gevangenissen zijn nodig. Maar als het gaat om de vraag hoe we elkaar kunnen helpen om zo goed mogelijk samen te leven, dan is dit niet het eerste wat je voor ogen moet hebben. Dat is niet inspirerend voor het onderwijs.”

Balans

Biesta constateert dat de Onderwijsraad in het advies op zoek is naar een betere balans tussen vrijheid en de grenzen ervan, en dus ook naar een betere balans tussen rechten en plichten. „Dat schept helderheid, maar die helderheid gaat toch wel ten koste van een goede doordenking van de democratische dimensies van onderwijsvrijheid. Dat is ook zichtbaar in de literatuur waar de raad zich op baseert, die eigenlijk vooral uit de liberale politieke filosofie komt. Daarbij staat de vrijheid van het individu om te doen wat hij of zij wil voorop, en is de belangrijkste vraag hoe we er als samenleving en overheid voor kunnen zorgen dat de vrijheid van de een niet ten koste gaat van de vrijheid van de ander.”

Biesta: „Het is een beetje het model van hoeveel ‘last’ burgers van elkaar hebben. Maar daarmee worden burgers vooral als een last voor elkaar gezien, en missen we zicht op het feit dat we als burgers, maar ook in het onderwijs, er juist op uit kunnen zijn om bij elkaar het goede naar boven te halen. Die toon is niet zichtbaar in het rapport. En daarom is het advies niet echt inspirerend voor het onderwijsveld.”

De pedagoog vindt dat het onderwijs meer in moet zetten op het gemeenschappelijke en het democratische. „En dan niet de democratie die op basis van meerderheidsbesluiten algemeen bindende normen tot stand brengt en hoogstens respect heeft voor minderheden. Maar een democratie die uitgaat van pluraliteit, van verschillende stromingen en levensbeschouwingen.”

Advies

Volgens Biesta zou minister Wiersma voor Primair en Voorgezet Onderwijs er goed aan doen om in zijn reactie op het advies van de Onderwijsraad de juridische en democratische kant van het debat over onderwijsvrijheid beter in balans te houden en te benadrukken dat de democratie van ons allemaal is.