„Twee geloven op één kussen gaat tegenwoordig wel. Maar twee politieke visies, dat is een groot probleem”, zegt de Amerikaanse godsdienstsocioloog Peter Wehner. „De polarisatie verwoest de evangelicale beweging in de VS.”
Wie nu Thanksgiving of Kerst met kinderen en kleinkinderen wil vieren, moet zich vooraf wel afvragen of de verschillende politieke standpunten onder het nageslacht met elkaar matchen. „Is dat niet het geval, dan kan het christelijk samenzijn gemakkelijk ontaarden in een heidense stammenstrijd. Het lont ligt soms dicht bij het kruitvat”, zegt Wehner. „Er zijn ouders die er om die reden voor kiezen om die hoogtijdagen in eenzaamheid door te brengen.”
De voormalig speechschrijver van de presidenten Reagan en vader en zoon Bush maakt zich grote zorgen over de verdeeldheid onder Amerikaanse protestanten en vooral onder de evangelicals. „Broeders van hetzelfde huis zijn vijanden binnen hetzelfde huis geworden.”
Wehner, tegenwoordig verbonden aan de conservatieve denktank Ethics and Public Policy Center, wil het verleden niet idealiseren. „Maar toen konden evangelicale Democraten en evangelicale Republikeinen goed met elkaar door één deur. Ze konden met elkaar avondmaal vieren en er was ruimte voor een huwelijk waar man en vrouw een verschillende politieke opvatting hadden. Dat is nu heel anders.”
De tegenstellingen liggen scherp. Typerend voorbeeld is de ervaring van een bevriende predikant van Wehner. „Hij bad gewoontegetrouw voor de president. Midden onder het gebed begon een vrouw te gillen dat Biden geen wettige president is. Hij zou de verkiezingen hebben gestolen. De heiligheid van het gebed voor de overheid werd verstoord door de emotie over de verkiezingsuitslag.”
De polarisatie heeft volgens Wehner deels te maken met het optreden van president Trump. „Zijn presidentschap heeft de polarisatie aangejaagd. Witte evangelicals steunen hem in meerderheid door dik en dun. Maar zwarte evangelicals doen dat juist niet. De Trumpsympathisanten vind je vooral in de noordelijke staten van de VS. Daar is nog een duidelijk overwicht van de blanken, terwijl in de zuidelijke staten de Afro-Amerikanen de meerderheid hebben onder de evangelicals. Die verschillen in afkomst waren altijd al een punt. Zwarte evangelicals voelen zich al generaties lang achtergesteld bij de witte. Maar deze scheiding is door het optreden van Trump verscherpt.”
Wehner haast zich echter om te zeggen dat Trump niet de hoofdoorzaak is. „Bij hem culmineert een ontwikkeling die al langer gaande was. Binnen de evangelicale kring zorgden ethisch-maatschappelijke kwesties al jaren voor debat.” Belangrijke discussiepunten zijn volgens hem abortus, racisme, homo-emancipatie, zorg voor achterstandsgroepen en –recent– coronamaatregelen. „Het heersende beeld is dat alle evangelicals op deze punten een conservatief standpunt innemen, maar er is ook een groep die liberaler denkt. Dat is de laatste jaren ondergesneeuwd.”
George Yancey, hoogleraar sociologie aan Baylor University in Waco (Texas), zegt dat als gevolg van de polarisatie de tegenstelling tussen conservatieve en progressieve evangelicals is toegenomen. „Mensen met gematigde standpunten zijn de laatste jaren richting de uiterste flanken geduwd. Daardoor zijn zelfs mensen weggedrukt.”
Als voorbeeld noemt hij het vertrek van Marvin Olasky als hoofdredacteur van het conservatieve, evangelicale magazine World. Olasky heeft duidelijk conservatieve opvattingen. Maar het bestuur van het blad besloot dat er een conservatief opiniekatern aan het blad moest worden toegevoegd. Albert Mohler, de rector van het Southern Baptist Seminary in Louisville, is benoemd als eindredacteur. Olasky werd kennelijk niet conservatief genoeg gevonden. Die heeft daarop ontslag genomen. „Dus er is niet alleen sprake van polarisatie tussen conservatieve en progressieve evangelicals, maar ook binnen deze groepen zelf verscherpen de verhoudingen zich”, constateert Yancey.
Op grond van recent onderzoek concludeert hij dat progressieve christenen in het algemeen, en zeker ook progressieve evangelicals, meer prioriteit geven aan politieke waarden dan dat conservatieven dit doen. „Politieke conformiteit is belangrijker voor progressieve christenen dan voor conservatieve. Progressieve evangelicals hebben een onderliggend waardensysteem waardoor ze een sterkere politieke loyaliteit hebben dan conservatieve christenen. Progressieve christenen benadrukken waarden als sociale rechtvaardigheid, inclusiviteitsdenken en tolerantie. Voor hen is politiek activisme belangrijker dan voor conservatieven. Maar dat past niet in het beeld dat de media graag schetsen. Die hebben het alleen over de „extreme” opvattingen van de conservatieve evangelicals. Ik durf echter te stellen dat progressieven nog een graadje erger zijn.”
Schriftgezag
Overigens zeggen Wehner en Yancey beiden dat de politieke verschillen tussen conservatieve en progressieve evangelicals niet losstaan van hun theologische opvattingen. Wehner: „Progressieve evangelicals zijn ontvankelijker voor liberale theologische opvattingen dan conservatieve. Voor de laatstgenoemde groep is het gezag van de Bijbel onbetwist, maar voor liberale evangelicals is dat niet meer vanzelfsprekend.”
Yancey vult aan: „Conservatieve evangelicals zeggen: „De Bijbel leert mij hoe ik moet denken.” Voor hen is de Bijbel leefregel en norm. De progressieven stellen: „Ik weet hoe ik de Bijbel moet lezen. De Bijbel is voor mij een inspirerend boek.””
Die verschillende visie op de Bijbel heeft volgens Yancey ook nog een ander gevolg. „Wie de Bijbel beschouwt als een gezaghebbend, historisch betrouwbaar Boek is meestal meer gericht op geestelijke zaken dan op wereldse overwegingen. Conservatieve christenen hebben dus een grotere kans om politieke kwesties te negeren dan progressieve christenen die gericht zijn op het creëren van een betere, rechtvaardiger samenleving.”
Het verwarrende is volgens Wehner dat beide groepen zich ”born again” (wedergeboren) noemen. „Dat was in het verleden meer dan nu een onderscheidend kenmerk. Al waren er toen ook born again evangelicals die minder sterk geloofden in de absolute waarheid van de Bijbel. Bij de Conventie van de Zuidelijke Baptisten was een kwarteeuw geleden de groep progressieve evangelicals ook al nadrukkelijk aanwezig.” Als voorbeeld noemt Wehner president Carter. Die belijdt wedergeboren christen te zijn. Maar hij neemt het minder nauw met het gezag van de Bijbel. „Hoewel de conservatieve evangelicals duidelijk in de meerderheid zijn is de groep liberale evangelicals de laatste jaren groter geworden, vooral onder jongeren.”
Ook het geloof dat Jezus Christus de enige Weg tot verlossing is, taant volgens Yancey bij deze groep evangelicals. „Desondanks noemen deze progressieven zich evangelical.”
Wehner zegt dat de huidige verdeeldheid het gevolg is van het „omarmen van de slechtste aspecten van onze cultuur en politiek” door zowel de progressieve als de conservatieve evangelicals. „Wanneer het christelijk geloof wordt gepolitiseerd, verworden kerken van graanschuren van genade tot reservoirs van grieven, waar angsten worden gevoed en waar agressie wordt geheiligd. Het resultaat is niet alleen dat de natie verwond raakt, maar vooral dat het christelijk geloof verwoest raakt.”
Verraad
Scott Dudley, evangelicaal en presbyteriaans predikant in Bellevue (Washington), weet van verschillende voorgangers die niet alleen hun kerken hebben verlaten, maar hun ambt hebben neergelegd omdat ze niet langer kunnen werken in het gepolariseerde klimaat in hun gemeente. „Anderen zijn actief op zoek naar een andere werkkring buiten de kerken. Ze hebben geconcludeerd dat hun kerk een vijandige werkomgeving is geworden waar ze op elk moment op respectloze en boze manieren kunnen worden aangevallen, belasterd en vernederd.”
Dudley sprak recent een voorganger die ontslag had genomen. „Hij vertelde me dat hij zich ondermijnd voelde door mensen in zijn gemeente, ook door sommigen die hij had vertrouwd. Zij bleken minder bezet te zijn met geestelijke zaken. Ze maakten zich vooral druk om politieke kwesties. Deze oud-voorganger sprak van „verraad.” Hij vertelde over de pijn die dit alles hem en zijn vrouw berokkende. Volgens hem werd door deze gemeenteleden de zachtmoedigheid van Jezus volkomen verworpen. Het bezwaar van deze gemeenteleden was dat hij hun culturele en politieke agenda’s niet agressief genoeg verdedigde.”
Vorig jaar concludeerde het christelijke peilingsbureau Barna Group dat 29 procent van de voorgangers serieus overweegt te stoppen met hun bediening.
Michael O. Emerson, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Illinois in Chicago, zegt: „De verdeeldheid en conflicten zijn intenser dan ik heb gezien in de 25 jaar dat ik onderzoek doe naar de ontwikkelingen in de evangelicale wereld. Het kan niet anders of er komt voor de evangelicale gemeenten een dag van afrekening.”
Dit is het tweede deel in een vierluik over recente ontwikkelingen in de Amerikaanse evangelicale wereld.
