Het is de vraag waarover lang zittende leiders in voormalige Sovjetstaten zich al decennialang het hoofd over breken: hoe kan de (dictatoriale) macht vreedzaam worden overgedragen aan een volgende generatie. De Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko is naar eigen zeggen „moe” en „is klaar met het president-zijn.” Het is de hoogste tijd dat er „nieuwe mensen aan de macht komen.”

En dus heeft de 67 jaar oude baas van Wit-Rusland een nieuwe grondwet geschreven, die ervoor moet zorgen dat hij rustig kan aftreden en dat het land een „echte democratie” wordt. Loekasjenko: „In deze periode van generatiewisseling, machtswisseling, moeten we een duidelijk vangnet hebben om het land niet te verliezen”, zei hij in een ontmoeting met het Wit-Russische parlement.

Het belangrijkste voorstel in de nieuwe grondwet is de nieuwe bevoegdheid van de Al-Wit-Russische Volksvergadering (VNS). Voorheen kwam het orgaan eens in de vijf jaar samen, maar dat wordt nu vaker. „De VNS zou een stabilisator moeten zijn, een paraplu, voor het hele land voor een bepaalde periode. Om het land te redden”, aldus de Wit-Russische president.

Jaknikkers

„Loekasjenko gaat nergens heen” zeggen talloze oppositiefiguren, waaronder Svetlana Tichanovskaja – de door de EU erkende Wit-Russische president in ballingschap. Ze zijn verre van tevreden met deze ‘verandering’. De nieuwe grondwet geeft Loekasjenko namelijk ook de mogelijkheid president te blijven tot na 2035.

Bovendien is de VSN niet representatief voor het Wit-Russische volk. Het zit vol met jaknikkers voor Loekasjenko: vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven en uit de elite. Als Loekasjenko met pensioen gaat, dan zal dit machtsorgaan nog jaren zijn conservatieve, pro-Russische koers varen. Een andere optie: Loekasjenko kan voorzitter van de VNS worden, een vergelijkbare stap met die van de oud-president van Kazachstan.

Tichanovskaja riep dan ook het Westen op om het referendum „illegitiem” te verklaren. Zij waarschuwt er ook voor dat de nieuwe grondwet Loekasjenko de mogelijkheid geeft nucleaire wapens te plaatsen in het land. „Dat zou een grote bedreiging zijn voor Europa”, zegt ze in The Moscow Times.

De grondwet is sinds Loekasjenko president werd in 1994 al twee keer gewijzigd. Toen was dat vooral gericht op het consolideren van zijn macht als president. In 1996 gaf Loekasjenko het parlement minder macht en in 2004 liet hij het maximaal aantal termijnen varen. In 2016 repte Loekasjenko alweer over een wijziging van de basiswet, maar pas in 2020 kreeg dat een nieuwe lading.

Tijdens de protesten kon Loekasjenko zwaaien met het idee van een nieuwe grondwet en hij beloofde verandering. Een speciale commissie van wijze mensen, juristen, moest met een opzet komen waardoor de politiek in Wit-Rusland geliberaliseerd zou worden en er meer ruimte zou komen voor andere partijen.

Tevergeefs. De Raad van Europa veroordeelde het concept van de nieuwe grondwet al. Volgens de commissie corrigeert de nieuwe grondwet „de sterke onevenwichtigheid van bevoegdheden van de regering onder de huidige grondwet” niet, integendeel. Bovendien ziet de commissie dat er geen samenwerking is geweest tussen de oppositie en het Loekasjenko-regime.

Mondiger volk

Hoewel het niet gelijk duidelijk is uit het conceptversie van de nieuwe grondwet, lijkt Loeksjenko ook vanuit het Kremlin opdracht hebben gehad tot wijzigingen van de grondwet.

Omdat de macht in Wit-Rusland tot nog toe draaide rondom één persoon, president Loekasjenko, wil het Kremlin wat meer diversiteit in het politieke landschap. Nu het Wit-Russische volk zich steeds mondiger uitspreekt tegen Loekasjenko wil Moskou een brede pro-Russische elite waarop het Kremlin altijd kan bouwen. Een orgaan als het VNS kan ervoor zorgen dat met een eventueel vertrek van de Wit-Russische president, het land stevig als satelliet in de invloedssfeer van buurland Rusland blijft.