Tot voor kort leek het inderdaad zo te zijn dat de Amerikaanse president zich hield aan rechterlijke uitspraken, soms zonder morren, soms knarsetandend. Ontslag van sommige groepen ambtenaren werd teruggedraaid of een deel van de subsidie aan het USAID-programma werd toch weer gegeven omdat de rechter dat beval. Trump nam zijn verlies of ging meestal in hoger beroep. Hij bleef binnen de grenzen van de rechtsstaat.

Daar lijkt nu verandering in te komen. Twee voorbeelden van afgelopen maandag maken dat duidelijk. Journalisten van persbureau Associated Press (AP) kregen geen toegang tot het persmoment in het Oval Office aan het eind van de ontmoeting van Trump met de president van El Salvador, Nayib Bukele. Terwijl een federale rechter vorige week had gevonnist dat het Witte Huis de AP-journalisten niet mag weigeren.

Trump had hen verbannen uit zijn omgeving omdat AP weigert de Golf van Mexico voortaan de Golf van Amerika te noemen. Het argument van AP is dat het veel klanten in het buitenland heeft die allemaal nog vasthouden aan de oude naam.

Terrorist

Trump en de president van El Salvador hebben maandag ook besloten de uitspraak van de Amerikaanse rechter naast zich neer te leggen dat Kilmar Abrego Garcia moet worden teruggebracht naar de VS. Garcia is onlangs opgepakt en met een groep illegale immigranten naar El Salvador gebracht, waar hij nu in een beruchte gevangenis zit. Achteraf blijkt dat zijn deportatie een vergissing is. Maar de twee presidenten zien geen reden om in te gaan op het gerechtelijk bevel.

Als maandag tijdens de persconferentie van de twee presidenten ernaar wordt gevraagd, schieten beiden in de lach. Bukele zegt tot zichtbaar genoegen van Trump: „Deze vraag is belachelijk. Moet ik een terrorist de VS in smokkelen?”

Niet alleen legt Trump deze rechterlijke uitspraken gewoon naast zich neer, ook op ander terrein wordt duidelijk dat hij het functioneren van de rechtsstaat wil veranderen. Hij heeft de strijd aangebonden met enkele grote advocatenkantoren die voorheen betrokken waren bij processen tegen hem. Trump heeft deze hem onwelgevallige firma's gedreigd met het beëindigen van overheidscontracten en een toegangsverbod tot overheidsgebouwen, waar ook rechtbanken onder vallen. Zo maakt de president deze advocaten het werken vrijwel onmogelijk.

Inmiddels zijn diverse kantoren gezwicht voor de eisen van Trump. Daardoor heeft hij bij hen nu 940 miljoen dollar binnengehaald aan ‘gratis’ juridische bijstand aan doelen die hem welgezind zijn.

Overheidstirannie

Verder beloven de kantoren geen maatschappelijke organisaties te zullen ondersteunen die de overheid aanklagen, of pro bono-werk te zullen doen voor asielzoekers. Ook zullen de kantoren voortaan niet zo gauw bereid zijn Democraten te verdedigen of advocaten aan te nemen die betrokken zijn (geweest) bij –volgens Trump– controversiële zaken. Zijn woordvoerder Karoline Leavitt zegt: „De grote advocatenkantoren gaan op de knieën voor Donald Trump omdat ze weten dat ze fout zitten.”

Woordvoerders van de betrokken kantoren zeggen feitelijk geen keus te hebben. Directeur Brad Karp van het gerenommeerde kantoor Paul Weiss stelt dat zijn bedrijf „vernietigd” zou worden als het niet zou voldoen aan Trumps eisen. De banen van 2500 medewerkers staan op het spel.

Soms besluiten individuele advocaten weg te gaan. Zo vertrekt Joseph Baio, de langstzittende advocaat van het bureau Willkie Farr & Gallagher. Doug Emhoff, de man van Kamala Harris, is daar partner. Dat kantoor kreeg het eisenpakket van Trump omdat een medewerker in het verleden de parlementaire-onderzoekscommissie naar Trumps rol bij de Capitoolbestorming bijstond. De firma verdedigde ook twee stembusmedewerkers die onterecht van fraude werden beschuldigd door Trumps toenmalige advocaat Rudy Giuliani. Die moest hun bijna 150 miljoen dollar schadevergoeding betalen en ging persoonlijk failliet. Onder druk van Trump gaat het kantoor nu voor 100 miljoen dollar pro bono-werk doen. Doug Emhoff keurt deze beslissing af, maar blijft aan. Zijn collega Baio niet. In een verklaring zegt hij de strijd te willen blijven voeren „tegen overheidstirannie, onwettige decreten en sociale onrechtvaardigheid”.

Autocratie

Advocaat Thomas Sipp nam ontslag bij het grote kantoor Skadden, omdat dit was gezwicht voor Trump. „Ik schaam me”, zegt hij tegen de New York Times. Als beginnend advocaat verdiende Sipp zo'n 2,5 ton per jaar. Maar zijn principes dwongen hem ontslag te nemen toen het bedrijf toegaf aan Trump. Die had een decreet getekend waarin het kantoor op de korrel werd genomen voor het „steunen van politieke tegenstanders en het voeren van diversiteitsbeleid”. Sipp: „We glijden af naar een autocratie waarin degenen die aan de macht zijn boven de wet staan.”

Trump suggereert dat bureaus die voor hem buigen, zullen worden beloond met mooie overheidsopdrachten, zoals onderhandelingen over importheffingen.

Niet alle bureaus gaan echter op de knieën. Drie firma's hebben eerder al bij de rechter aangeklopt. In een geval heeft de rechter uitspraak gedaan. Die noemt Trumps handelwijze „schokkend en verwerpelijk”. Hij heeft de regering teruggefloten.