Hoe woekert antisemitisme voort en wat is ertegen te doen? Die vraag stond maandag en dinsdag centraal tijdens een congres in Kiev. Organisator was onder meer de European Jewish Association, een koepelorganisatie van Joden in Europa.

SGP-leider Van der Staaij was spreker tijdens een van de discussies. „Samen met onder meer andere Europese parlementariërs stond ik stil bij gruweldaden van de nazi’s in Kiev. We spraken ook over hedendaags antisemitisme en hoe we dat kunnen bestrijden.”

Wat maakte op u de meeste indruk tijdens uw verblijf in Kiev?

Van der Staaij, dinsdagavond: „De herdenking van de massa-executie door de nazi’s nabij Babi Jar. Bij dat ravijn in Kiev schoten de nazi’s in september 1941 in twee dagen tijd bijna 34.000 Joden uit de lokale gemeenschap dood. Het is een van de grootste gruwelen van de Holocaust. De herdenking deze week was sober en indringend, zo in de vrieskou in Kiev.

We kennen allemaal wel de verhalen over Auschwitz. Over concentratiekampen, gaskamers en treinen die Joden naar de vernietiging voerden. Minder bekend, voor mij ook, is dat talloze Joden zijn vermoord door de kogel. Koelbloedig om het leven gebracht. Over die wandaden heb ik de afgelopen dagen veel geleerd.”

Wat was de kern van uw eigen bijdrage tijdens het symposium in Kiev?

„Ik heb het belang van educatie over de Holocaust onderstreept. Dat onderwijs moet zich niet beperken tot abstracties. Van belang is dat de Holocaust een gezicht krijgt. Vertel kinderen daarom persoonlijke verhalen en laat hen herinneringsplaatsen bezoeken.

Zelf was ik deze week geraakt door een video-interview met Michael Sidko, de laatste overlevende van het bloedbad bij Babi Jar. Als 6-jarig jongetje was hij er in 1941 getuige van hoe zijn familie daar werd vermoord. Zo’n zestig jaar zweeg hij over het drama. „Als ik erover zou vertellen, zouden mensen achter mijn Joodse identiteit komen, en zou ik in problemen kunnen komen”, vertelde hij.”

In de nazitijd hebben Joden ook in het oosten van Europa veel te lijden gehad. Klonk dat punt door op het symposium?

„In het westen van Europa voltrok de moord op miljoenen Joden zich meer in het geheim, in concentratie- en vernietigingskampen. In het oosten van Europa deed de Holocaust zich vaker openlijk voor. Met een verbijsterende onbeschaamdheid. Joodse gemeenschappen uit dorpen en steden werden tijdens massa-executies vermoord. Eén voor één kregen ze de kogel. Slachtoffers stortten bijvoorbeeld een ravijn in, zoals in Kiev.

Bij baby’s bespaarden de moordenaars hun kogels. Ze dachten: Als die naar beneden storten, gaan ze toch wel dood. Het verontrustende is dat de daders als het ware niet meteen boze monsters waren. Het ging om soldaten. Mannen die klaagden over het gebrek aan wodka in hun thee. Ze waren ontmenselijkt.”

In hoeverre leefden tijdens het symposium zorgen over het hedendaagse antisemitisme in Europa?

„Die zorgen leven breed. Op tal van plaatsen in Europa doen zich antisemitische incidenten voor. Zelf vertelde ik de congresgangers hoe de ruiten van opperrabbijn Jacobs eens zijn ingegooid.

We waren het er in Kiev over eens dat je antisemitisme stevig moet aanpakken, aandacht moet geven in het onderwijs aan de Holocaust en tegelijkertijd het Joodse leven moet beschermen en koesteren.”

Oekraïne staat nu volop in de belangstelling vanwege een dreigende invasie van de Russen. Merkte u iets van spanning?

„Ja, de bezorgdheid over een Russische inval zorgde voor een donkere, spanningsvolle achtergrond van onze bijeenkomst. Daarbij werd ook gedacht aan de tijd na de Tweede Wereldoorlog. Toen na die oorlog de Sovjets terugkeerden naar Oekraïne, was er aandacht voor de ellende die de Sovjetburgers was aangedaan.

Maar onder het bewind van de Russische dictator Stalin werd bewust niet stilgestaan bij het feit dat een groot deel van de Joodse bevolking in Oekraïne was omgebracht. Eigenlijk werd dat deel van de geschiedenis toen dus uitgevlakt.”