In een nieuwe studie blijkt hoe groot het probleem van chemische vervuiling –zoals met bisfenol A– is.

Het is voor het eerst dat onderzoekers hebben bepaald wat de impact van chemicaliën is voor de aarde. Chemische vervuiling is een van de negen zogenaamde planetaire grenzen. „Dit is groot en somber nieuws”, reageerde de vooraanstaande wetenschapper Kate Raworth, schrijver van het boek ”Donuteconomie”. „Het is nu duidelijk dat de mensheid massaal de niveaus overschrijdt die veilig zijn voor leven op aarde.”

Wat zijn planetaire grenzen?

Het begrip planetaire grenzen 
werd gemunt in 2009 in het wetenschappelijk tijdschrift Nature. De auteurs stelden destijds negen grenzen vast voor de mensheid. Als de mensheid die drempels overschrijdt, kan dat grote gevolgen hebben voor het leven op aarde. De negen grenzen gaan onder meer over klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, de overproductie van stikstof en fosfor waardoor bodem en water vervuild raken, landgebruik, de verzuring van oceanen. En dus: chemische vervuiling. Vijf van de negen drempels zijn nu overschreden (zie graphic).

Chemische vervuiling, wat is dat?

In het onderzoek heet vervuiling officieel ”nieuwe entiteiten”. Dat zijn chemicaliën die van nature niet voorkomen op aarde, zoals allerlei plastics, bestrijdingsmiddelen, medicijnen en verven. Maar onder deze planetaire grens vallen ook genetisch gemodificeerde organismen, kernafval en schadelijke zware metalen die wel van nature voorkomen maar die door mensen worden verspreid.

In het verleden bleek vaak dat ‘nuttige’, in het lab ontwikkelde stoffen, zoals het insectendodende middel DDT, schadelijk waren. Denk verder bijvoorbeeld aan cfk’s (drijfgassen voor spuitbussen) die de ozonlaag aantasten en dus inmiddels verboden zijn. In principe schuilt er in elk nieuw niet-natuurlijk materiaal een gevaar voor het leven op aarde.

Waarvoor waarschuwen de onderzoekers?

De onderzoekers noemen specifiek plasticvervuiling „bijzonder zorgwekkend.” Veel plastics zijn niet biologisch afbreekbaar en zwerven tot in het oneindige rond in de natuur. Zo drijven er in de oceanen op plekken grote hoeveelheden plasticresten: plasticsoep genoemd. De wetenschappers signaleren ook dat er steeds vaker chemische verontreiniging wordt waargenomen op afgelegen plekken op de planeet.

De auteurs waarschuwen verder dat maar een fractie van de ongeveer 350.000 chemicaliën die nu op de markt zijn goed zijn onderzocht op veiligheid en risico’s. De onderzoekers verwachten dat de productie van nieuwe chemische producten tegen 2050 nog zal verdrievoudigen.

Ondertussen ligt de productie van chemicaliën tegenwoordig vijftig keer hoger dan in 1950. En de plasticproductie steeg tussen 2000 en 2015 met 79 procent.

Waar pleiten de onderzoekers voor?

De onderzoekers benadrukken de noodzaak „om dringend actie te ondernemen.” Zo moet de productie van chemicaliën worden verminderd en mogen nieuwe stoffen niet worden toegelaten zonder zorgvuldige screening. De auteurs pleiten verder voor een internationaal wetenschappelijk beleidsorgaan dat toezicht houdt op chemicaliën en afval.

In feite dringen ze aan op de donuteconomie van de eerder genoemde Britse wetenschapper Raworth. Volgens haar moet de wereldeconomie zo worden ingericht dat deze binnen alle planetaire grenzen blijft.

Wat kun je als consument doen?

Van alles. Koop bijvoorbeeld alleen nog biologisch afbreekbare bestrijdingsmiddelen en schoonmaakmiddelen. Gebruik ecologische verf. Zulke producten hopen zich niet op in het (grond)water of de bodem. Een ander idee: kies verpakkingsvrije boodschappen. Zo is er sinds een aantal jaren de onlinesupermarkt Pieter Pot, die in heel Nederland bezorgt en die geen plastic en andere wegwerpverpakkingen gebruikt.

Nog een tip: spoel nooit medicijnen of verfresten door het toilet of de gootsteen. Of: vier nieuwjaar met een lichtshow. In siervuurwerk zitten zeer giftige, zware metalen. Iedereen kan dus wat doen, want een beter milieu begint bij jezelf.