De groothandelsprijs voor aardgas is nu bijna tienmaal zo hoog als een jaar geleden. Omdat aardgas sinds de liberalisering van de energiesector van rond de afgelopen eeuwwisseling als een ”normaal product” wordt gezien, bepalen de krachten van vraag en aanbod de gasprijs, net zoals dat geldt voor andere producten.

De vraag naar aardgas neemt toe doordat na de coronacrisis nationaal en internationaal de economie weer goed op gang komt. Dat leidt tot meer vraag naar energie. Ook staat de winter voor de deur.

Het aanbod is op dit moment beperkt. In Azië is men bereid om meer te betalen dan in Europa, zodat tankers met vloeibaar aardgas daar aanmeren en niet in ons werelddeel. Elektriciteit wordt in toenemende mate geproduceerd uit aardgas, omdat dit tot minder CO2-uitstoot leidt dan stroomproductie uit steenkool. En de beschikbare voorraden in de gasopslagen in Nederland en Europa zijn aan het begin van de winter aan de krappe kant, omdat de gasprijs afgelopen zomer ook al hoog was. Daarom hebben energiebedrijven terughoudend gas ingekocht en opgeslagen als ”wintervoorraad” – men vreesde dit in de winter met verlies te moeten verkopen.

Specifiek voor Nederland geldt ook nog eens dat er weinig of geen gas meer wordt gewonnen in Groningen. Omdat er voor verwarming van gebouwen en toepassing in de industrie nauwelijks alternatieven voor aardgas zijn, leidt krapte in het aanbod direct tot een hogere gasprijs, zoals die zich nu voordoet.

Maatregelen

Zowel bedrijven (industrie, tuinbouw, enzovoort) als huishoudens worden getroffen door de stijging van de gasprijs. De mate waarin dat het geval is, hangt af van allerlei factoren, zoals contractvormen, het aandeel van aardgas in de kostprijs van producten en de belastingen die worden geheven. Die kunnen voor eindverbruikers een dempend effect hebben op prijsschommelingen op de groothandelsmarkt. Maar ondanks de vertragende en dempende effecten gaan verbruikers vroeg of laat natuurlijk iets merken van de prijsstijgingen op de internationale gasmarkt. Dat leidt tot een roep om maatregelen vanuit de breedte van de maatschappij. Enkele Europese landen nemen die inmiddels ook, bijvoorbeeld door de belasting op aardgas te verlagen of doordat de overheid maximumprijzen instelt.

De vraag is of zulke symptoombestrijding verstandig is. De prijs loopt op omdat het gas schaars is. Overheidsmaatregelen die de prijsstijging matigen, versluieren deze schaarste. Gevolg is dat de prikkel om minder gas te verbruiken afneemt. Dat kan gegeven het beperkte aanbod vervolgens zorgen voor echte tekorten aan aardgas. Die leiden op hun beurt tot onoplosbare dilemma’s. Bijvoorbeeld of de industrie voorrang op huishoudens moet krijgen bij de toewijzing van aardgas of juist andersom. Of tot rantsoenering van aardgas, met als mogelijke gevolgen sociale onrust en een negatieve invloed op de volksgezondheid, omdat mensen hun woning niet kunnen verwarmen.

Voor de korte termijn lijkt het daarom verstandiger om de wet van vraag en aanbod zijn werk te laten doen. Dus niet direct ingrijpen op de gasprijs, maar in plaats daarvan specifieke groepen, zoals huishoudens met weinig financiële armslag, en energie-intensieve industrieën eventueel op andere wijze compenseren voor de hoge energieprijzen. Dit kan door maatregelen als het (tijdelijk) verhogen van uitkeringen of het gericht verlagen van belastingen. Zulke gerichte maatregelen beperken het risico op een echt tekort aan aardgas, kosten minder overheidsgeld en leiden tot minder marktverstoring dan een algemene verlaging van de energiebelasting.

Koerswijziging

De verwachting is dat de gasprijs komend voorjaar, als de vraag afneemt doordat de temperaturen stijgen, weer gaat dalen. Daardoor moeten wij ons echter niet in slaap laten sussen. Op de langere termijn vertonen de prijzen van fossiele energie (vooral van olie en gas) een stijgende trend. Het aanbod kan de toenemende vraag niet bijhouden, omdat fossiele brandstoffen steeds moeilijker te winnen zijn en de productiekosten en onze afhankelijkheid van het buitenland toenemen.

Een meer structurele oplossing is het verder verduurzamen van ons energiesysteem. De kosten van duurzame energieproductie dalen gestaag en zonlicht en wind zijn overal beschikbaar en gratis. Paradoxaal genoeg stimuleert de hoge gasprijs deze ontwikkeling. Want als de prijs van aardgas en uit aardgas geproduceerde elektriciteit toeneemt, wordt het prijsverschil met duurzame energie kleiner en wordt de productie daarvan dus haalbaarder en aantrekkelijker. Ook neemt de terugverdientijd van zonnepanelen en isolatiemaatregelen af.

De consequenties van de hoge gasprijs voor huishoudens met een smalle beurs en voor de energie-intensieve industrie mogen niet worden onderschat. Gerichte en tijdelijke steunmaatregelen kunnen verstandig zijn, als ze maar niet als bijeffect hebben dat de financiële prikkel om minder gas te verbruiken afneemt en de kans op tekorten toeneemt. Maar de échte oplossingen zijn energiebesparing en verduurzaming van ons energiesysteem! Dat moet niet uit het oog verloren worden bij alle aandacht die uitgaat naar kortetermijnmaatregelen om de gevolgen van de hoge gasprijs te verzachten.

De auteur is directeur netstrategie bij een regionale netbeheerder en deeltijdhoogleraar elektrische energietechniek aan de TU Eindhoven.