„Er is toch een flinke tijd aan gewerkt, neem ik aan”, peinsde EU-buitenlandchef Josep Borrell donderdag hardop. Hij reageerde op het nieuwe defensiepact van Amerika, het Verenigd Koninkrijk en Australië, dat vooral bedoeld lijkt om een dam op te werpen tegen Chinese hegemonie in de Indo-Pacifische regio. Maar als hoge EU-vertegenwoordiger wist Borrell er niets van en moest hij via de media over de alliantie vernemen. Het is een gang van zaken die hij enkel kon „betreuren.”

Des te pijnlijker was dat de EU óók in gesprek was met Australië over nauwere samenwerking en marineschepen wil sturen naar de regio. Het gebied zal de komende decennia de spil van de wereldeconomie zijn, stelde Borrell. „Dat weet iedereen.” Het passeren van de EU onderstreepte voor hem echter des te meer dat Brussel meer moet inzetten op zelfstandig beleid.

In Parijs was de aankondiging van de alliantie nog harder aangekomen. „Ik ben bijzonder boos vandaag, en bitter”, reageerde de Franse minister van Buitenlandse Zaken Yves Le Drian. Hij sprak zelfs van „een mes in de rug.” Frankrijk zag met het pact een order ter waarde van meer dan 30 miljard euro in de prullenbak verdwijnen. De Fransen zouden twaalf onderzeeboten leveren aan Australië, een overeenkomst die Drian eerder „de deal van de eeuw” noemde.

Frankrijk voelt zich niet alleen geschoffeerd door Australië, maar ook door de Verenigde Staten. Franse diplomaten in Washington uitten hun onvrede door een gala te annuleren dat juist de goede banden tussen de VS en Frankrijk moest vieren. „De VS wisten dat dit contract (…) essentieel was voor de Franse nationale belangen, maar gaven daar niets om”, zei de Franse oud-ambassadeur in Washington, Gérard Araud, donderdag verbitterd bij de BBC.

Nucleaire onderzeeërs

Canberra krijgt onder het nieuwe pact, Aukus geheten, de kennis om onderzeeërs met nucleaire aandrijving te bouwen. Daarmee wordt Australië het zevende land ter wereld met kernonderzeeërs. Dat Washington nucleaire kennis met een ander land wil delen is zonder meer opmerkelijk. Dat deed het slechts één keer eerder: in 1958, met het Verenigd Koninkrijk. Daarnaast zal er tussen de drie landen uitwisseling zijn van kennis op het gebied van cybertechnologie en kunstmatige intelligentie.

De Verenigde Staten investeren al langer fors in relaties in de regio rond de Stille- en Indische Oceaan. Washington werkt in de zogenoemde Quad-groep naast Australië bijvoorbeeld nauw samen met Japan en India. Zij zijn niet betrokken bij het Aukus-pact, wellicht omdat het hier gaat om het delen van zeer gevoelige kennis. Daarom ligt ook samenwerking met de NAVO als geheel niet voor de hand.

Koude Oorlog

De drie mogendheden noemden China niet in hun aankondiging, maar het is duidelijk dat het pact de Aziatische grootmacht in toom moet houden. De Chinezen zorgen al lange tijd voor irritatie door in de Zuid-Chinese Zee geregeld de territoriale wateren van andere landen te schenden en eilandjes voor militaire doeleinden op te spuiten.

Peking sprak in reactie op het pact van een „koudeoorlogmentaliteit” die de eigen belangen van de Aukus-partners zal schaden. China ziet zeggenschap over de Zuid-Chinese Zee als cruciaal voor de welvaart en veiligheid in de toekomst. Dat maakt het pact voor Peking dus bedreigend: met een nucleaire onderzeevloot kan Australië veel beter weerstand bieden aan Chinese expansiedrift. De Chinese staatskrant Global Times waarschuwde voor een nucleaire wapenrace en dreigde dat Australische soldaten waarschijnlijk de eersten zouden zijn die bij een Chinese „tegenaanval” zouden sterven.

Australië reageerde laconiek op de dreigementen, maar het pact is voor het land zonder meer een waagstuk. Het is economisch namelijk sterk afhankelijk van China. Canberra probeerde lange tijd zowel westerse bondgenoten als China te vriend te houden, maar lijkt nu duidelijk partij gekozen te hebben. Daarmee is volgens analisten sprake van een belangrijke verstoring van de machtsbalans in de regio.