Nu Afghanistan in snel tempo –opnieuw– door de taliban onder de voet gelopen wordt, liggen diverse scenario’s open. Geen van die stemt optimistisch.
Afghanistan valt als een rijpe vrucht in handen van de taliban. Hoe kan dat?
De opmars van de taliban gaat inderdaad razendsnel. Ongeveer twee derde van het land is nu in handen van de extremistische soennitische militaire groepering, en iedere dag wordt dat percentage groter. Dat komt in de eerste plaats omdat de taliban nooit weg is geweest – ook niet toen westerse troepen de lakens uitdeelden in het land. Maar het komt ook doordat de strijders van de taliban weten waarvoor ze het doen. Hun ideologie is mede zo sterk omdat ze Allah aan hun kant geloven te hebben, en verder omdat de taliban al eerder hebben aangetoond daadwerkelijk dingen voor elkaar te kunnen krijgen.
Waarom kan het Afghaanse leger met alle westerse steun geen serieus weerwoord bieden?
Het Afghaanse leger is altijd relatief zwak geweest. De tribale structuur van Afghanistan, met zijn vele krijgsheren die eeuwenlang de dienst uitmaakten in evenzovele kleine koninkrijkjes, maakt dat een nationaal leger per definitie niet sterk kan zijn.
Bovendien heeft niet iedere militair scherp waarvoor hij eigenlijk vecht. Dat leidt tot situaties zoals we die eerder zagen in Irak toen Islamitische Staat daar snel oprukte: het leger geeft hele gebieden zonder slag of stoot prijs.
Woensdag gebeurde hetzelfde in Kunduz in het noorden van Afghanistan. Hoewel het verzet tegen de taliban juist in het noorden het sterkst is, gaven honderden militairen en politiemensen zich daar met wapens en al over aan de taliban. De positie van de groepering in het noorden van het land is nog nooit zo sterk geweest als nu.
Is het dus een voldongen feit dat Afghanistan helemaal door de taliban zal worden ingenomen?
Nog niet. Met name Kabul, waar veel internationale organisaties zitten, houdt nog wel even stand. Met een gecoördineerde aanpak is het niet onmogelijk dat de taliban buiten de hoofdstad wordt gehouden, maar het wordt wel steeds onwaarschijnlijker. The Washington Post berichtte woensdag dat hoge Amerikaanse legerofficieren ervan uitgaan dat Kabul binnen één tot drie maanden in handen van de taliban zal vallen.
Doet het Westen er wellicht goed aan om snel weer terug te gaan naar het land?
Geen denken aan, zegt de Amerikaanse president Biden. Daarvoor zijn de kosten (in materieel en in mensenlevens) de afgelopen twintig jaar te hoog geweest. Afghanistan zal het zelf op moeten lossen. En zolang de Verenigde Staten niet terugkeren, is het vrijwel uitgesloten dat andere westerse landen, inclusief Nederland, dat wél doen. Die zaten daar immers in de eerste plaats op verzoek van de VS en hebben geen trek hun vingers te branden aan een land waar je het nooit goed kunt doen.
Zijn er andere landen die zich in Afghanistan gaan mengen?
De VS zijn niet de enige mondiale speler in het Midden-Oosten en Centraal-Azië. Daar strijden ook Rusland en Iran om stukken van de taart; vooral in Syrië en Irak. Rusland en Iran zijn net als de VS uitgesproken tegenstanders van de taliban. Iran is bovendien een directe buur van de Afghanen. Maar het sjiitische, op Iran gerichte deel van de Afghaanse bevolking omvat slechts zo’n 10 procent – te weinig om een echte vuist te kunnen maken.
En Rusland? Dat vond in de jaren tachtig zijn Waterloo in Afghanistan en zit naar verluidt niet op een nieuw militair avontuur te wachten. Maar het wil, net als Iran, ook geen onrust in zijn achtertuin. Het is dus nog even afwachten wat deze landen gaan doen.
Krijgen de taliban steun van andere landen?
Het is een publiek geheim dat Pakistan de taliban al jaren steunt. De taliban zagen ooit het licht in dat buurland en sindsdien is de Pakistaanse link nooit ver weg geweest. Daarnaast zijn de taliban in het verleden gesteund door organisaties en individuen vanuit sommige Golfstaten, zoals Saudi-Arabië. Het is niet uitgesloten dat de taliban opnieuw hulp krijgen uit deze hoek.
Betekent dit alles dat er meer Afghaanse vluchtelingen ‘onze’ kant op zullen komen?
Ja. Het waren er overigens altijd al veel: Afghanistan is al vele jaren in de hoogste regionen vertegenwoordigd als het gaat om vluchtelingen die asiel in Nederland aanvragen. Voor andere westerse landen geldt hetzelfde.
Die landen zitten niet te wachten op een toename van vluchtelingen. Om die reden wil het Nederlandse kabinet heel terughoudend zijn in het naar Nederland halen van Afghanen die ‘ons’ hebben geholpen. Dat zou tot een „niet-beheersbare toename” van asielvragen leiden, denkt het ministerie van Defensie.
Maar ook met een terughoudend beleid is de verwachting dat het aantal Afghanen dat asiel in Europa probeert aan te vragen, op korte termijn sterk zal toenemen.
