Strijden voor christelijke, conservatieve en traditionele normen en waarden. De Hongaarse regering zegt vrijwel dagelijks dat zij dat doet. Wat vinden kerken en christenen in het land daarvan?
Debrecen, het hart van de Hongaarse Hervormde Kerk. Dat kan de bezoekers van de stad in het oosten van Hongarije niet ontgaan. Midden in het centrum pronkt de hervormde Grote Kerk, omringd door monumenten, een herdenkingstuin en een nabijgelegen hervormde theologische universiteit.
Dr. Laszlo Gonda is bij die universiteit werkzaam als missioloog en coördinator buitenlandse zaken. Vóór het bezoek aan een van de oudste universiteiten van het land zelf, geeft hij in de zomerse hitte een rondleiding door de herdenkingstuin tegenover de instelling. Daar staat onder meer een relatief nieuw monument, in 2017 geplaatst bij de viering van 500 jaar Reformatie. Een opengeslagen Bijbel met de tekst ”Het woord van God bestaat in eeuwigheid” valt voor iedereen te lezen in het Hongaars en Latijn.
Gonda, naast zijn werk aan de universiteit ook predikant binnen de Hervormde Kerk, doet zijn verhaal in goed Nederlands. Hij komt al zo’n 25 jaar in Nederland en heeft ondertussen de taal behoorlijk onder de knie gekregen. De banden met onder andere de Theologische Universiteit Kampen zijn goed, zegt hij. Er worden gezamenlijke conferenties georganiseerd, bijvoorbeeld over democratie.
Een actueel thema sinds Hongarije de afgelopen jaren binnen de Europese Unie keer op keer wordt aangesproken op de afbreuk van de democratie, rechtsstaat en mensenrechten. De meest recente ophef ontstond toen de Hongaarse regering eind juni een nieuwe wet introduceerde, waarin staat dat seksualiteit, geslachtsverandering en homoseksualiteit niet aan kinderen onder de 18 jaar mogen worden gepromoot.
Teruggefloten
Een conferentie over democratie met Nederlanders en Hongaren legt globaal de verschillende visies bloot, legt Gonda op de terugweg naar de universiteit uit. Hij vertelt hoe in Hongarije het idee leeft dat het volk kiest: „Pure democratie.” Dat betekent ook dat de gekozen instellingen niet door niet-democratisch gekozen instanties hoeven te worden teruggefloten. Na de verkiezingen moet de meerderheid vrij spel hebben.
In Nederland is dat anders, stelt Gonda. De visie is volgens hem daar dat controle op democratisch gekozen instellingen juist wel gewenst is. Maar, vragen Hongaren zich dan af, waarom de democratie laten controleren door niet-democratisch gekozen instellingen? Net als de missioloog zegt zich niet helemaal te kunnen vinden in de visie van een deel van zijn landgenoten, gaat zijn telefoon: de rector wacht in zijn kantoor.
Dr. Levente Bela Barath is de rector van de universiteit, hoogleraar kerkgeschiedenis en predikant binnen de Hervormde Kerk. Hij spreekt geen Engels of Nederlands, daarom springt Gonda bij als tolk. Barath wijst zittend op zijn groen leren meubilair op de complexiteit van de Hongaarse kerkgeschiedenis: de verschillende stromingen van onder meer de hervormden, de luthersen en de rooms-katholieken; de invloeden van buitenaf door overheersende machten; de vervolgingen; de invloed van het communisme. „Iemand van buitenaf, maar ook van binnenuit, kan makkelijk die complexiteit over het hoofd zien.”
De kerkhistoricus vindt het moeilijk om de aanwezigheid van het christendom en de kerken op dit moment in de Hongaarse politiek te duiden. „De vraag is in hoeverre de aanwezigheid van het christelijk geloof komt vanuit de maatschappij. Of is het een overrepresentatie van de kerken door de regering?” Barath, die vooral op persoonlijke titel spreekt, meent dat de huidige situatie niet gemakkelijk is voor de Hongaarse kerken omdat „de positie van de kerk in de maatschappij in een relatief korte tijd is veranderd. Het is moeilijk te bepalen in hoeverre dat organisch of kunstmatig is.”
Eenmaal weer terug in de gang, kan Gonda eindelijk uitleggen waarom hij de visie van andere Hongaren niet volledig kan steunen. De Nederlandssprekende Hongaar wijst op de gevaren: de emoties kunnen hoog oplopen en als er geen waarde wordt gehecht aan ”checks and balances” is er een mogelijkheid dat pijnlijke gebeurtenissen uit de geschiedenis zichzelf herhalen. „We hebben gezien dat het eens mogelijk was, waarom zou het nu niet mogelijk kunnen zijn? Door het nu zo te spelen, is die kans er.”
De missioloog doelt op het uitlichten van een minderheid, zoals nu gebeurt met de lhbt’ers in de nieuwe wet. Hij weet niet zo goed waarom dat gebeurt. Is er een oprechtheid om christelijke normen en waarden na te streven, of is het voor gemakkelijk en tijdelijk politiek gewin? Gonda neigt naar het laatste. Hij geeft daar twee argumenten voor. Allereerst worden er nu bepaalde christelijke normen en waarden uitgelicht, zoals die rond lhbt, terwijl andere helemaal niet aan bod komen. „Denk aan abortus, corruptie, de zondagsrust.” Daarnaast vraagt de predikant zich af wat nu precies dé christelijke normen en waarden zijn. Zo’n term is volgens hem versimpeld, zeker gezien de complexiteit van het Hongaarse christendom waar de rector over sprak.
Loyaal
Zo’n 230 kilometer verderop, in de Hongaarse hoofdstad Boedapest, deelt Gergely Prohle het ene moment als politiek expert en de andere minuut als christen zijn mening. Prohle is lekenvoorzitter van de Lutherse Kerk, oud-ambassadeur in Duitsland en Zwitserland en voormalig plaatsvervangend staatssecretaris van Buitenlandse Zaken. Hij staat bekend als loyaal aan de regering van premier Viktor Orban, maar zelf geeft hij aan geen lid te zijn, of te zijn geweest, van welke politieke partij dan ook.
De lekenvoorzitter twijfelt er niet aan dat de huidige regering voor de kerken beter is dan elke andere keus. „Als men in de politiek probeert de christelijke waarden uit te dragen en de belangen van de kerken te behartigen, welke kerk zegt daar dan nee tegen?” Toch kan het volgens hem wel gevaarlijk zijn als kerken te zeer betrokken raken bij de politiek. „De kerken hebben niet de taak om politieke boodschappen te herhalen.”
De oud-ambassadeur staat achter de koers van de regering, ook op het gebied van lhbt-kwesties. De Lutherse Kerk formuleert „erg duidelijk” dat het huwelijk bestaat uit een verbintenis tussen één man en één vrouw. „We moeten iedereen liefdevol en vol begrip benaderen. Daar is geen twijfel over. We moeten echter geen wetten ontwerpen en accepteren die dingen normaliseren die waarschijnlijk niet in overeenstemming zijn met de christelijke normen en waarden.”
Waar Prohle zich wel zorgen over maakt, zijn de stijl en de sfeer waarin zaken worden besproken. „De moderne manier van communiceren is hier medeschuldig aan, omdat het versimpelen van complexe zaken erg populair is. Die zwart-witargumenten zijn een gevaar voor iedereen.” Ook de manier waarop kritiek van buitenaf, bijvoorbeeld uit Brussel en Nederland, wordt geuit, is volgens de oud-diplomaat niet echt behulpzaam. Zo is de reactie van premier Mark Rutte op de nieuwe wet –dat Hongarije beter de EU kan verlaten als het land zich niet aanpast– alleen maar koren op de molen van Orban.
Dit is het tweede deel in een drieluik over de nieuwe omstreden wet in Hongarije.
