De viering van 100 jaar Communistische Partij is in China niet zozeer een kwestie van terugkijken, al gebeurt dat ook, zij het uiterst selectief. Het is eerst en vooral vooruitkijken, want in Chinese ogen begint deze honderdjarige pas nu echt met leven. En: met wereldwijd van belang zijn. De Chinese leiders –president Xi Jinping voorop– zijn ervan overtuigd dat hun bestuursmodel –de eenpartijstaat– zijn superioriteit bewezen heeft tegenover de liberale democratie en het vrije kapitalisme van het Westen.

In één slogan samengevat: het Westen is chaos, China is orde en discipline. De viering van deze verjaardag is daarom vooral feesten rond deze overwinning op het Westen, en als straks de laatste confetti uit de lucht is gedwarreld: snel die zege wereldwijd verzilveren. Wie als Europeaan of Amerikaan mee wil hossen in het feest van deze honderdjarige is gewaarschuwd: hij viert zijn eigen nederlaag.

Vijanddenken

Een rancuneus randje dus aan dit feest en toevallig is dat niet. Vijanddenken heeft er altijd in gezeten. Zo begon de partij in 1921 als de politieke tak van een heuse guerrillabeweging die zich keerde tegen het zittende keizerlijk regime. „De heerschappij van de Communistische Partij is geworteld in angst en geweld”, schrijft Frank Pieke in zijn boek ”China, een gids voor de 21ste eeuw”. De Leidse hoogleraar kan het als cultureel antropoloog niet laten om zijdelings op dit punt overeenkomsten te noteren met regeringen elders in de wereld. In China, zo erkent hij, maakte de partij het wel erg bont als het gaat om „de mate, de frequentie en schaal waarop geweld werd toegepast.”

Die overtreffende trap geldt ook wat betreft „haar vermogen om steeds maar weer nieuwe vijanden te vinden of te maken waarmee ze de strijd kan aanbinden.” Het militaire denken, spreken en handelen liep vrijwel als vanzelf over in eindeloze machtsstrijd binnen de partij”, schrijft Pieke. Als vanzelf komen dan historische beelden naar boven. Van de verschrikkelijke lynch- en moordpartijen tijdens de Culturele Revolutie (1966-1976) bijvoorbeeld. Nadat de partij de macht had overgenomen –in 1949– werden de militaire strategieën en tactieken omgezet in de revolutionaire omvorming van de Chinese samenleving.

Hongersnood

Het was niet zozeer de partij, als wel haar eerste leider, Mao Zedong, die ervoor zorgde dat China in de jaren 50 en 60 als het ware één groot slagveld werd. Mao maakte de partij tot zijn persoonlijke instrument om de meest idiote plannen en visioenen te realiseren. Wie ”Hungry Ghosts” las, het boek van Jasper Becker over de grote hongersnood van 1958 tot 1962, die weet waarover het hier gaat. Ten minste 30 miljoen Chinezen kwamen om door honger tijdens Mao’s ”Grote Sprong Voorwaarts”, die was bedoeld om China in één klap tot een communistische heilsstaat te maken en zo het Westen en de Sovjet-Unie af te troeven.

Zojuist werd al even gesuggereerd dat er in dit jubileumjaar selectief naar het verleden zal worden gekeken. Deze grote hongersnood zal zeker ook geen aandacht krijgen. Wat wel uitbundig wordt herdacht is de „vernedering van China door Europese koloniale machten” in het midden van de 19e eeuw. China werd toen met de punt van een bajonet gedwongen zijn grenzen te openen en degradeerde daarmee tot een Europees wingewest. Wat nog erger was: volgens Chinese lezing werd China uit het „eeuwenoude tijdperk van harmonie” gerukt en „de chaos van de moderne tijd ingetrokken.”

Dit citaat is van Ties Dams, Chinakenner bij Instituut Clingendael in Den Haag. Hij schreef een essay over de „narratieve strategie” (inzet van verhalen als strategie) waarmee China onder Xi Jinping de wereld voorbereidt op Chinese dominantie (”Stories to rule the World, Chinese narrative strategy and European soft power”). Dat mag je gerust een opvallende trek van deze opkomende wereldmacht noemen: deze trekt al verhalen vertellend de wereld in, om zo sympathisanten voor zich te winnen.

Vernedering

Een van die verhalen gaat over de ”Eeuw van Vernedering”, de 19e eeuw. De Communistische Partij, zo gaat het verhaal, maakte in 1949 aan die vernedering een eind. Dat was toen de Chinese Volksrepubliek werd opgericht en de weg zich opende richting „China’s Vernieuwing.” Die vernieuwing komt onder de huidige president Xi tot zijn doel. Daarmee is een „tijdelijke afwijking” in de wereldgeschiedenis gecorrigeerd, want niet het Westen, maar China is vanaf nu weer de dominante factor in de wereld. Zoals dat vanouds altijd zo was: niet het Westen, maar China was het mondiale middelpunt.

Dams noemt in zijn essay nog een verhaal dat China de wereld instuurt en dat draait om de „Chinese Droom.” Niet meer de Verenigde Staten met hun „American Dream” gaan de mondiale cultuur van de 21e eeuw bepalen, maar China.

Waar is het verhaal over het communisme? Hoe is het daarmee gesteld? Niet best, ondanks dat communisme nog altijd prominent in de naam van de partij doorklinkt. „Het socialisme”, constateert Pieke, „wijst niet meer naar de marxistische ideologie, die gericht was op radicale maatschappijverandering, maar doelt enkel nog op het leninistische heerschappij-beginsel: de leidende rol van de partij.” Volgens Pieke heeft het marxisme vanaf het begin in dienst gestaan van een nationalistische agenda om de westerse (en later ook Japanse) vernedering teniet te doen. „De Communistische Partij was onder Mao Zedong in veel opzichten eerder nationalistisch dan marxistisch.”

Akkoord, de partij was in eerste instantie een instrument om het communisme te bereiken, maar wat precies onder die ideologie werd verstaan was lange tijd de invulling van één persoon: dictator Mao Zedong. „Na diens dood in 1976 gooiden de Chinese leiders het roer om: niet één enkele leider, maar de partij zelf moet het land opbouwen en het weer sterk maken.” De heerschappij van de partij werd daarmee het ultieme doel en daarvoor waren alle middelen geheiligd. En dus werd onder de noemer van socialisme het kapitalisme binnengehaald: economische groei en welvaart kunnen kennelijk niet zonder dit ‘vijandelijke’ ingrediënt.

Leegte

Niet zozeer ideologisch als wel religieus wordt het als Pieke spreekt over een „heilige leegte” die de partij koestert en die de macht van de partij moet legitimeren. „De partij plaatst zich daarmee boven de samenleving, terwijl haar heerschappij wordt voorgesteld als een heilige missie.”

Plat gezegd komt het neer op de idee van een glazen bol waarin uitsluitend de partijleiders mogen kijken, en waaruit zij naar eigen inzicht visies en visioenen mogen ontwikkelen. Pieke typeert de afkeer van democratie om die reden als religieus van aard. „Democratie zou de partijpolitiek blootstellen aan de blik van „gewone mensen”, en daardoor zou de partij worden beroofd van het mysterie en de heiligheid die haar heerschappij al zo lang onaantastbaar maken.”

De mythe van dat heilige en die geheime leegte blijven van wezenlijk belang voor de eenheid en de heerschappij van de partij, is Piekes overtuiging. Dat de concrete invulling van het partijbeleid intussen nauwelijks nog iets met communisme van doen heeft, alle ideologische retoriek ten spijt, doet er kennelijk niet toe. Ook voor gewone mensen niet. Uitbanning van armoede, hersteld zelfrespect en terugkeer van China als wereldmacht lijken voor miljoenen Chinezen voldoende om de macht van de partij te vieren in plaats van die te betreuren.