Een stevige politieagent arresteert een jongen omdat hij aan het werk is. De foto hiervan stond bij het artikel ”Kinderarbeid neemt voor het eerst in twintig jaar weer toe” (RD 12-6). Een tekst met zorgelijke cijfers over miljoenen kinderen in zulke schadelijke omstandigheden; dat kunnen we ons niet eens voorstellen. Krijgt de jongen van die foto nu een betere toekomst? En was het terecht dat hij werd gearresteerd?

In een van onze projecten in Ethiopië werkt de nationale politie samen met partnerorganisatie Hope for Justice, die kinderen opvangt. Agenten brengen wekelijks nieuwe meisjes naar de opvang. Zoals Maryam, die gered is uit vreselijke kinderarbeid. Ze werd uitgebuit als ”huisslaaf” bij onbekenden, mocht niet naar school en was slachtoffer van fysiek en seksueel misbruik. In de opvang werkt ze aan herstel, met als doel weer naar haar ouders terug te gaan en een hoopvolle toekomst op te bouwen. Dat is moeilijk: ze heeft fysieke en psychische klachten, is sociaal uitgesloten en heeft een laag zelfbeeld. Maar we verwonderen ons over de veerkracht van meisjes als Maryam, wanneer ze weer terug zijn in hun familie en naar school kunnen. Tegelijkertijd blijft de vraag: pakken we hiermee het probleem van uitbuiting aan?

De jongen van de foto is voor ons onbekend. Mogelijk wordt hij na een nachtje cel weer vrijgelaten. Dan is hij zijn baantje kwijt en daarmee zijn levensonderhoud. Misschien krijgt zijn baas een boete. Maar de vraag is of dat hem ervan weerhoudt om weer andere kinderen het werk te laten doen. En waar zouden zijn ouders zijn?

Vier strategieën

Als Woord en Daad willen we uitbuiting, kinderarbeid en kindslavernij aan de kaak stellen en bestrijden. Voor zulke kwetsbare jongens en meisjes. Maar hoe doe je dat op een goede manier? Cruciaal is om niet alleen in te zetten op hulp aan slachtoffers, maar in kaart te brengen wat de grondoorzaken zijn. Hoe kunnen we voorkomen dat ouders hiervoor kiezen? De hele samenleving, met alle spelers, organisaties, regels en gebruiken, vervult hierin een rol. Kinderarbeid is alleen te bestrijden door het hele systeem te veranderen.

In ons beleid werken we aan sociale en culturele normen. Elke cultuur heeft eigen ideeën over wat goed is voor een kind. Soms heeft dit een negatieve invloed. Bijvoorbeeld de overtuiging dat het leerzaam is voor kinderen om in het huishouden of op het land mee te helpen, kan uitmonden in uitbuiting. Maar als je ervan uitgaat dat iedereen waardevol is, wil je elk kind de kans geven om zich te ontwikkelen door naar school te gaan en zelf een bestaan op te bouwen.

Als tweede richten we ons op de versterking van kinderen en gezinnen. Kennis en vaardigheden over gezonde kindontwikkeling en over gevaren van kinderarbeid en uitbuiting zijn nodig voor ouders om goede keuzes te maken. Armoede is een belangrijke reden voor kinderarbeid. Verbetering van leefomstandigheden en meer inkomen zijn daarom nodig. Hierbij komt als derde ook de toegang tot voorzieningen, zoals onderwijs en gezondheidszorg. Dan hebben ouders de mógelijkheid om goede keuzes te maken voor hun kind.

Een belangrijke vierde strategie is het beïnvloeden van de overheid en het systeem van kinderbescherming. Hierin gaat het bijvoorbeeld over wetgeving die kinderen beschermt en goede (kindvriendelijke) juridische systemen. Maar ook over de uitvoering van wetten en bijvoorbeeld over hoe de politie omgaat met slachtoffers. In het recente rapport van ILO/Unicef over kinderarbeid worden overheden opgeroepen tot actie, ook omdat de coronacrisis de problematiek verergert.

Zakgeld

Deze vier strategieën hangen met elkaar samen. Verandering in de wetgeving van de overheid kan bijvoorbeeld positieve invloed hebben op toegang tot onderwijs. Ideeën over kinderarbeid kunnen vervolgens via onderwijs veranderen. Eenvoudige oplossingen zijn er niet, maar met een gerichte aanpak van een aantal grondoorzaken kunnen in het systeem meerdere aspecten verbeteren.

In de aanpak is het erg belangrijk om goed te luisteren naar ouders, kinderen en leiders in gemeenschappen. Wat betekent kinderarbeid in deze cultuur en context? Wat we in Nederland normaal vinden, hoeft dat in andere landen niet te zijn. Ook oplossingen kunnen heel specifiek zijn: echte veranderingen gebeuren! Een voorbeeld uit een dorp in Ethiopië laat zien dat een lokale samenwerking met een idir (begrafenishulp) ervoor zorgt dat kinderarbeid vermindert. Lid worden van een idir kan hier alleen als je je kinderen niet laat werken. Omdat de lokale gemeenschap dit zelf besloot, veranderen de sociale normen voor kinderarbeid.

Juist omdat het zo belangrijk is om bij de bestrijding van kinderarbeid het hele systeem te betrekken, is het ook ieders verantwoordelijkheid om te reflecteren op de eigen positie en bijdrage. Het begint vandaag: hier en nu, aan de keukentafel en in de winkel. Bijvoorbeeld bij onze koffie, chocolade, schoenen en mobiele telefoon. Hoe kritisch kijken wij naar onze aankopen? Voert u als ouder het gesprek met uw kind dat zakgeld gaat besteden? De verleiding is groot om goedkope producten te kiezen waarbij kinderarbeid een risico is.

Als we allen ons steentje bijdragen weten we dat Maryam uit Ethiopië een kans krijgt om haar eigen toekomst op te bouwen. Samen!

Henrike Klijn is onderwijsexpert en Marike Spruyt is projectleider bij Stichting Woord en Daad.