Ze werken in allerlei verschillende vakgebieden –zoals rechtsgeleerdheid, politicologie en wiskunde– en aan allerlei verschillende universiteiten –zoals Harvard, Princeton en Yale–, maar één ding hebben de negen academici en één advocaat gemeen: ze maken zich grote zorgen over de recente ontwikkelingen in Finland.

In april besluit de Finse openbaar aanklager Raija Toiviainen tot het vervolgen van het christendemocratisch parlementslid Päivi Räsänen en de bisschop Juhana Pohjola. Räsänen en Pohjola werken in 2004 samen rond een brochure over het huwelijk: ”Man en vrouw schiep Hij hen”. Daarin stelt Räsänen onder meer dat homoseksuele relaties door de kerk als zondig moeten worden gezien. Pohjola is bij het pamflet betrokken als uitgever.

Vergrijp

Voor deze uitgave worden beiden nu aangeklaagd vanwege „haatzaaien”, een vergrijp met een maximale gevangenisstraf van twee jaar. Räsänen staat daarnaast terecht voor twee andere momenten waarin zij zich uitsprak over homoseksuele relaties. In 2019 post zij een bericht online waarin ze vraagtekens plaatst bij de deelname van de Evangelisch-Lutherse Kerk van Finland (ELCF) aan een lhbt-evenement in Helsinki. Daarbij toont ze een foto van een Bijbeltekst uit Romeinen 1 over homoseksualiteit.

In hetzelfde jaar zegt Räsänen in een televisie-interview alleen ruimte te zien voor een relatie tussen man en vrouw. Ook hiervoor wordt ze vervolgd. Het parlementslid kan in totaal tot zes jaar celstraf worden veroordeeld.

Een „serieuze schending van mensenrechten”, zo zien de tien Amerikanen de ingestelde vervolgingen. Ze schreven hun brandbrief over de rechtszaken eind mei naar de Amerikaanse overheidscommissie voor godsdienstvrijheid (Uscirf).

De aanklachten zouden in strijd zijn met de vrijheid van godsdienst en zijn „regelrechte daden van onderdrukking.” Volgens de briefschrijvers worden Finse christenen en geestelijken door de vervolging „gedwongen te kiezen tussen gevangenschap of het loslaten van hun godsdienstige overtuigingen.”

Staatsintimidatie

Deze aanklachten geven volgens de auteurs „een onmiskenbare boodschap af aan Finnen van welke rang of stand ook: Niemand die er de traditionele opvattingen op nahoudt van het jodendom, christendom, de islam of verschillende andere religies op het gebied van huwelijk en seksuele moraal, zal veilig zijn voor staatsintimidatie als zij, net als Pohjola en Räsänen, zich uitspreken over hun morele en religieuze overtuigingen.”

De auteurs vragen hun regering om persoonlijke sancties in te stellen tegen openbaar aanklager Toiviainen. Ook roepen zij Uscirf ertoe op de rechtszaken in Finland mee te nemen in de overwegingen bij het opstellen van het bekende jaarlijkse rapport van de commissie over wereldwijde godsdienstvrijheid.

Debat

Ook in Finland leidden de vervolgingen tot een fel debat, zowel in de samenleving als in de kerk. Het homohuwelijk is sinds 2017 legaal in Finland, maar de ELCF kent nog geen huwelijkssluiting voor mensen van gelijk geslacht binnen de kerk. De lutherse kerk –waarvan de meeste Finnen ten minste op papier lid zijn– heeft vanwege haar positie als volkskerk het recht om huwelijken voor de wet te sluiten. De meningen zijn sterk verdeeld over de kwestie: behoudende opwekkingsbewegingen roeren zich sterk binnen de kerk, terwijl tegelijk priesters gedoogd worden die toch al homohuwelijken kerkelijk sluiten.

De discussie over de recente aanklachten speelt zich echter niet uitsluitend af langs de lijnen van conservatief en liberaal, voor- en tegenstanders van het homohuwelijk. Zo is een van de meest vurige verdedigers van Räsänen in het publieke debat de parlementariër Sebastian Tynkkynen, die zelf samenwoont in een homorelatie. Het gesprek in Finland gaat vooral over de vraag hoe ver de grondwettelijke vrijheden van meningsuiting en van godsdienst strekken, waarbij ook liberalen en sommige uitgesproken atheïsten aangeven bezorgd te zijn over de huidige rechtszaken.

Opmerkelijk

Veel aandacht gaat daarbij naar de rol van de openbaar aanklager, Toiviainen, die persoonlijk besloot tot het instellen van vervolging. Haar beslissing is opmerkelijk, omdat de politie in 2019 de gewraakte brochure al eens tegen het licht heeft gehouden en toen tot de conclusie kwam daar geen strafbare feiten in te vinden. Het politierapport schreef destijds dat „als sommige uitspraken in de Bijbel zouden voldoen aan de wettelijke criteria voor haatzaaien, dan zou, in principe, de verspreiding of verkoop van de Bijbel als haatzaaien en daarmee als strafbaar gezien moeten worden.” Een maand later gaf de aanklager alsnog opdracht tot een hoorzitting.

Critici spreken over een „heksenjacht” van Toiviainen, of stellen dat de aanklager deze zaak gebruikt om een voorbeeld te stellen in de samenleving. Ze werd hierover al zo fel aangevallen dat Räsänen haar achterban moest oproepen „geen beledigende berichten” aan Toiviainen te sturen.

Räsänen is inmiddels meerdere keren urenlang verhoord. In uitgebreide persberichten schrijft ze haar achterban over de gebeurtenissen. „Het is een verbijsterende, surrealistische ervaring om opgeroepen te worden voor een politieverhoor over de leerstellingen van de Bijbel, en dat in een land met zulke diepe wortels in godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting.”

De christendemocrate –voorheen minister van Binnenlandse Zaken– weerspreekt de beschuldiging haat te zaaien. Ze stelt dat de christelijke mensvisie gebaseerd is op „de gelijkwaardigheid van alle personen”, maar dat haar uitspraken altijd betrekking hadden op „de Bijbelse leer over huwelijk en seksualiteit.”

Met name hekelt Räsänen de censuur waar de ingestelde vervolgingen toe leiden, „een moderne vorm van boekverbrandingen. Als christen en als parlementslid heb ik vaak dingen gehoord waar ik het mee oneens ben – soms zeer sterk. Soms voelde ik me beledigd. Maar altijd geloof ik dat de juiste reactie hierop meer debat is, en geen censuur.”