Als ambtsgeheim van een predikant knelt
Een jong gemeentelid vertelt zijn predikant vertrouwelijk over misbruik dat plaatsheeft in het gezin. Mag een predikant in zo’n geval het ambtsgeheim doorbreken en kan hij aangifte doen bij de politie?
De rechtbank in Dordrecht deed vorige week uitspraak in een zaak waarin een vader wordt verdacht van seksueel misbruik van zes dochters. De situatie kwam aan het licht nadat de oudste dochter een predikant in vertrouwen had genomen. Die lichtte haar broer in, waarna door de kerk een familiebijeenkomst werd belegd. De predikant stapte daarna naar de politie en deed aangifte namens de jongste vijf dochters. De oudste deed zelf aangifte.
Deze zaak roept de vraag op welke verantwoordelijkheid een predikant in zo’n situatie heeft en hoe zich die verhoudt tot zijn ambtsgeheim. „Een predikant heeft een vertrouwensrelatie met een gemeentelid, net zoals een arts of andere hulpverlener die heeft met een patiënt. Zaken die ambtsdragers vertrouwelijk horen, moeten in principe vertrouwelijk blijven”, zegt prof. mr. dr. W. A. Zondag, predikant van de gereformeerde gemeente te Dordrecht en bijzonder hoogleraar kerk, recht en samenleving aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Hij wijst ook op het zogeheten verschoningsrecht. „Een predikant hoeft niet te getuigen in een strafzaak.”
Wat hebben kerken over het ambtsgeheim vastgelegd?
„Het ambtsgeheim komt aan de orde in beroepscodes. De Protestantse Kerk in Nederland heeft de meest specifieke regelingen op dit vlak voor onder andere predikanten en pastoraal werkers. Andere kerken zijn daarin de laatste jaren gevolgd. Zo heeft het deputaatschap kerkrecht van de Gereformeerde Gemeenten vorig jaar een brochure over het ambtsgeheim naar ambtsdragers gestuurd. Belangrijk is dat kerken hierover duidelijk iets hebben vastgelegd en dat ambtsdragers daarop aanspreekbaar zijn.”
Zijn er situaties waarin een predikant het ambtsgeheim kan of zelf moet doorbreken?
„Dit kan altijd met toestemming van het gemeentelid dat hem iets heeft toevertrouwd over bijvoorbeeld mishandeling of misbruik. De predikant kan vragen of hij de situatie bijvoorbeeld met de wijkouderling, een hulpverlener of de ouders –als het om een minderjarige gaat– mag bespreken.
Als een gemeentelid dat niet wil, kunnen er soms zwaarwegende belangen zijn om een situatie toch met anderen te delen. Dit moet je in ieder altijd doen als er sprake is van acuut misbruik van een of meer minderjarigen. Een predikant kan dan de politie inschakelen. Als een gezinssituatie onveilig is zonder dat er direct sprake lijkt van mogelijk strafbare feiten kan hij ook aan jeugdzorg denken, of eerst met de ouders zelf contact opnemen.”
Stel: een catechisant zegt nadrukkelijk dat hij niet wil dat de predikant de situatie met anderen bespreekt. Wat dan?
„Als het om ernstige zaken gaat, zou ik zeggen: „Dat kan ik niet beloven, want ik heb ook een verantwoordelijkheid naar jou en –als dat aan de orde is– jouw broertjes en zusjes. Ik moet jullie beschermen.” Ik zou dan zeker niet schromen om stappen te zetten.
Je kunt daarbij ook aan andere situaties denken. Een tijdje geleden kwam in het nieuws dat een psycholoog een piloot had behandeld met suïcidale gedachten. Die hulpverlener heeft zijn beroepsgeheim zwaarder laten wegen dan de mogelijke risico’s in het functioneren van de piloot. Deze heeft uiteindelijk een vliegtuig naar de afgrond gestuurd. Dat laat zien dat mensen soms echt in bescherming genomen moeten worden.”
In sommige gevallen zullen de risico’s minder duidelijk zijn. Hoe dan te handelen?
„Het kan voorkomen dat een meisje wat geheimzinnig doet. Je krijgt er niet goed de vinger achter wat er speelt. Ze ontkent dat er sprake is van grensoverschrijdend gedrag, maar je hebt daar ernstige twijfels over. Zelf zou ik er in zo’n geval een broeder –predikant of ervaren ouderling– bij betrekken, zonder de naam van het meisje te noemen. Hoe zou jij hiermee omgaan? Even ruggespraak houden. Want je hebt wel een verantwoordelijkheid en wilt voorkomen dat achteraf blijkt dat je tekortgeschoten bent.”
In een recente zaak deed een predikant aangifte namens kinderen in een gezin die aangaven misbruikt te zijn. Is dat een taak voor een predikant?
„Ik zou zo’n aangifte liever laten doen door iemand die dichter bij het gezin staat, bijvoorbeeld een familielid. Daar zou ik op aansturen. Maar als niemand het doet, kun je dit wel tot je verantwoordelijkheid rekenen. Ik denk dat de predikant in deze zaak lof verdient.”
Wat is uw belangrijkste advies richting kerken rond situaties van misbruik?
„Elke casus is verschillend, maar in het algemeen is voor predikanten belangrijk: Ga niet over één nacht ijs voordat je actie onderneemt. Betrek er, zeker als het niet om een acute situatie maar om een voorval uit het verleden gaat, een collega bij. Verder ben ik er een groot voorstander van dat dit soort onderwerpen in scholing en nascholing aan de orde komt. Dat gebeurt te weinig. Een seminar voor predikanten over dit thema, met bijdragen vanuit onder meer het openbaar ministerie en een psycholoog of psychiater zou geen overbodige luxe zijn.”
