Het voorstel van de minister-president is zeker niet nieuw. De discussie om van 5 mei een vrije dag te maken, speelt al langer in politiek Den Haag. Zo bracht demissionair staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) in 2019 het idee ook al te berde. En hij was zeker niet de eerste die dat deed.

Op dit moment zijn veel Nederlanders eens in de vijf jaar vrij op Bevrijdingsdag. Dit is al zo sinds 1959. In dat jaar werd op aanraden van de Stichting van de Arbeid in veel cao’s afgesproken dat de werknemer in lustrumjaren –jaren die eindigen op een 0 of een 5– kan rekenen op een vrije dag. Dat is de reden dat veel Nederlanders vorig jaar vrij waren op 5 mei, maar dít jaar gewoon op het werk werden verwacht.

Toen Bevrijdingsdag in 1990 tot een officiële feestdag werd verheven, betekende dat niet automatisch dat iedere Nederlander die dag voortaan vrij zou zijn. Destijds werd enkel wettelijk bepaald dat de bevrijding van de Duitse bezetter in 1945 jaarlijks op 5 mei behoort te worden gevierd. Los van de officiële status veranderde er in de praktijk dus niet veel.

Volgens Jan Schreuders, juridisch specialist bij de Reformatorische Maatschappelijke Unie (RMU), was dat toen ook heel logisch. Het is een wijdverbreid misverstand dat een officiële feestdag vanzelfsprekend een vrije dag betekent, legt hij uit. „Kijk maar naar Goede Vrijdag. Dit is ook een officiële feestdag, maar velen hebben dan geen vrij. We hebben in dit land sowieso weinig regelgeving die voorschrijft wanneer een werknemer wel of geen vrij heeft.”

Dat veel mensen toch vrij zijn op bijvoorbeeld tweede paasdag of Koningsdag, komt eenvoudigweg doordat dit in de loop der tijd zo is gegroeid, aldus Schreuders. Daardoor zijn deze dagen als vrije dagen in veel cao’s opgenomen. Als een werknemer niet onder een cao valt, is hij in veel sectoren in de regel toch vrij op deze dagen. „Zo vanzelfsprekend is dat in ons land.”

Arbeidstijdenwet

Maar die vanzelfsprekendheid gaat niet op voor Bevrijdingsdag. Als het aan premier Rutte ligt, komt daar dus snel verandering in. Hij benadrukt echter wel dat het aan de werkgevers ligt of het zover komt. „Ik ben helemaal voor, alleen gaat de regering daar niet over”, aldus de demissionair minister-president.

Volgens Schreuders maakt Rutte zich daar net iets te makkelijk van af. Volgens de jurist heeft de premier twee opties, maar die vereisen allebei de nodige wetgeving. Zo zou Bevrijdingsdag dezelfde positie kunnen krijgen als de zondag in de Arbeidstijdenwet. Dit betekent dat werknemers die dag niet kunnen worden verplicht te werken, tenzij van tevoren anders is overeengekomen met de werkgever.

Maar Rutte kan er ook met een spoedwet voor zorgen dat 5 mei een collectieve vrije dag wordt. „Dan is de kans het grootst dat iedere Nederlander volgend jaar al vrij is op Bevrijdingsdag. Ik denk alleen niet dat de premier dit gaat doen”, meent Schreuders.

Als de overheid geen actie onderneemt, zijn de werkgevers inderdaad aan zet. Maar die staan niet te springen om nóg een vrije dag. De juridisch specialist kan wel uitleggen waarom. In de eerste plaats gaat een extra vrije dag geld kosten. „De totale kosten lopen volgens berekeningen op tot wel 1 miljard euro”, weet hij. Een gevolg hiervan is dat werknemers die toch werken op 5 mei, aanspraak kunnen maken op onregelmatigheidstoeslag. Schreuders: „Dat betekent nóg een extra kostenpost voor de werkgever.”

Daarbij valt 5 mei in een periode waarin de werknemer al veel verplichte vrije dagen heeft. Met tweede paasdag, Koningsdag, Hemelvaartsdag en tweede pinksterdag heeft de werknemer in een tijdsbestek van zes weken al de nodige vrije dagen. Als Bevrijdingsdag daar nog eens bij komt, wordt er in deze periode nog minder gewerkt. „Vaak nemen mensen in dit tijdvak ook nog eens extra verlof zodat ze bijvoorbeeld een lang pinksterweekend hebben”, stelt Schreuders. „Werkgevers geven aan dat het bedrijfsproces in deze periode het meest hapert.”

Doorlooptijd

Als werkgevers al besluiten om van Bevrijdingsdag een vaste vrije dag te maken, dan is dit ondanks de wens van de premier zeker niet volgend jaar al in kannen en kruiken. Schreuders weet dat honderden cao’s dan moeten worden aangepast. Vanwege de veelal lange doorlooptijd kan dit op z’n vroegst pas over een aantal jaren gebeurd zijn.

Honderdduizenden werknemers die niet onder een cao vallen, moeten dit dan in hun individuele arbeidsovereenkomst met de werkgever laten opnemen. „Het wordt moeilijk om dat allemaal in een jaar tijd geregeld te hebben”, stelt de jurist. „Ik denk dat er bij Rutte sprake is van wishful thinking.”

Waarom is het in Nederland zo moeilijk om een extra vrije dag te creëren? Met slechts acht ‘verplichte’ feestdagen bungelt Nederland al onderaan de Europese ranglijst. Zo is het aantal van dertien vrije feestdagen in Midden- en Oost-Europa zo ongeveer de ondergrens. Ook dichter bij huis valt Nederland uit de toon: landen als Duitsland, België en Denemarken kennen minstens tien verplichte vrije dagen (zie ”Betaalde vrije dagen in EU-landen”).

Dat Polen, Frankrijk en Portugal relatief veel feestdagen hebben, verklaart Schreuders aan de hand van de cultureel-religieuze geschiedenis van deze naties. Dit soort overwegend rooms-katholieke landen viert bijvoorbeeld Maria Hemelvaart (15 augustus) en Allerheiligen (1 november). „In Portugal hebben mensen ook een dag vrij aan het begin van de vastentijd”, weet de juridisch specialist. „Landen die meer wortelen in de protestantse traditie, zoals Nederland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk, hebben daarom ook minder feestdagen.”

Schreuders zou het toejuichen als Bevrijdingsdag voortaan een vrije dag zou worden. Volgens hem is de kans zo minder groot dat historische mijlpalen uit de collectieve herinnering verdwijnen. Hij wijst bijvoorbeeld op de inmiddels verdwenen Waterloodag, een nationale feestdag op 18 juni waarop Nederland het einde van de Franse bezetting herdacht. Hoewel deze feestdag vanaf 1816 jaarlijks werd gevierd met optochten en andere activiteiten, was dit nooit een verplichte vrije dag in Nederland. Voor de Tweede Wereldoorlog was deze traditie dan ook alweer verdwenen, weet Schreuders. „Iedere generatie komt steeds verder van de Tweede Wereldoorlog af te staan. Met een vrije dag houd je de herinnering hieraan levend.”

Los van de vraag of Bevrijdingsdag überhaupt een vrije dag gaat worden; iedereen vrij op 5 mei is hoe dan ook een utopie, meent de jurist. „Kijk bijvoorbeeld naar de meubelboulevards. Daar werken behoorlijk wat mensen op Hemelvaartsdag of op tweede pinksterdag. Ik verwacht dat dit op 5 mei niet anders zal zijn.”

Ongewijzigd

De AWVN, de grootste werkgeversorganisatie van Nederland, voelt niet veel voor een extra vrije dag. Persvoorlichter Jannes van der Velde laat er geen misverstand over bestaan: „Wat ons betreft blijft de situatie ongewijzigd: eens per vijf jaar een vrije dag.”

Van der Velde verwacht niet dat Bevrijdingsdag vanaf 2022 een verplichte vrije dag zal zijn. Hij merkt op dat partijen die deelnemen aan de cao-onderhandelingen, zoals de vakbond, dit thema op de agenda moeten zetten. Maar dat is volgens hem niet gebeurd. „Dan wordt het dus ook niet besproken. Klaarblijkelijk zijn de vakbonden gewoon tevreden met de huidige situatie.”

En als het onderwerp al op de agenda zou komen te staan, dan is het nog maar de vraag of er echt schot in de zaak komt. „Linksom of rechtsom zullen werkgevers toch compensatie willen. Je kunt niet van ze verwachten dat ze zomaar een extra vrije dag weggeven.”

Er zijn volgens Van der Velde diverse opties voor compensatie. Dat hoeft niet alleen het inleveren van een traditionele feestdag te zijn. Het is ook mogelijk dat de werknemer een vakantiedag inlevert of dat hij gekort wordt op zijn loon. „Zolang hier geen goede afspraken over worden gemaakt, zie ik het niet gebeuren dat Bevrijdingsdag een collectieve vrije dag wordt”, zegt de woordvoerder.

Van der Velde valt Schreuders bij dat een vrije dag voor iedere Nederlander sowieso lastig wordt. Zo moet er bij veel productiebedrijven en in de zorg gewoon worden doorgewerkt. De mensen die dan wél vrij zijn, zullen zeker op een zonnige dag massaal de horeca en attracties opzoeken. „Dus hoe meer Nederlanders er op 5 mei vrij zijn, hoe meer mensen er dan, ironisch genoeg, zullen moeten werken.”