Een zoektocht naar antwoorden, noemt hij het voorzichtig. Welke religieuze bezwaren leven er onder bevindelijk-gereformeerden tegen vaccineren? En hoe zat dat vroeger? Moens, die vorig jaar als theoloog op dit onderwerp afstudeerde aan het Hersteld Hervormd Seminarium in Amsterdam, zette het in het deze week verschenen boek ”Prikken in perspectief. Vaccinatie in het licht van Gods voorzienigheid” allemaal op een rij. „Het gaat in het vaccinatiedebat om meer dan alleen de vraag of vaccinatie wel of niet geoorloofd is”, zegt de Veenendaler. „Het gaat ook om de vraag hoe we Gods voorzienigheid belijden in ons persoonlijk leven. Of hoe we omgaan met het lijden in deze gebroken werkelijkheid.”

De coronacrisis maakt de discussie over vaccinatie weer actueel. Wat zijn de belangrijkste bezwaren tegen vaccineren?

„Het eerste, medische bezwaar is dat vaccinatie een voorzorgsmaatregel is die mensen ziek maakt. Je loopt onnodig risico bijwerkingen te krijgen. Het tweede, theologische bezwaar is dat vaccinatie vooruitloopt op Gods voorzienigheid. Gezondheid en ziekte komen uit Zijn hand.”

U stelt dat in de gereformeerde gezindte de medische bezwaren belangrijker worden en de religieuze bezwaren meer op de achtergrond raken. Hoe komt dat?

„Omdat de oorspronkelijke pokkenvaccinatie zeker niet ongevaarlijk was, leefden er aanvankelijk grote medische bezwaren tegen vaccinatie. In de jaren zestig en zeventig moesten ook tegenstanders toegeven dat de poliovaccins aanzienlijk veiliger waren, al bleef het bezwaar „zij die gezond zijn hebben de medicijnmeester niet van node” steeds op de achtergrond aanwezig.

De afgelopen twintig jaar traden de medische bezwaren weer nadrukkelijker op de voorgrond. Ik vind het lastig om aan te geven hoe dat komt. Misschien heeft het te maken met de opkomst van internet, waardoor we toegang hebben tot allerlei –soms onbetrouwbare– informatie. Daarnaast zijn mensen steeds mondiger: experts in de gezondheidszorg worden niet altijd op hun woord geloofd.”

Het vermengen van de religieuze en medische bezwaren maakt dat het vaccinatiedebat steeds meer vertroebeld raakt, stelt u.

„Klopt. Het gaat om twee afzonderlijke vragen, die natuurlijk wel met elkaar te maken hebben. Als je vaccineren op theologische gronden afwijst, zou je ook een vaccin dat 100 procent veilig is moeten afwijzen. In de praktijk spelen zowel theologische als medische bezwaren een rol.”

In gesprekken over vaccinatie onder bevindelijk-gereformeerden wordt vaak een beroep gedaan op de tekst: „Een iegelijk zij in zijn eigen gemoed ten volle verzekerd” (Romeinen 14:5). Terecht?

„Het meerderheidsstandpunt in de gereformeerde gezindte is dat vaccineren een persoonlijke keuze is, genomen voor Gods aangezicht. Maar er is ook een groep die vaccineren geheel afwijst. Zelf denk ik dat deze tekst soms te gemakkelijk wordt gebruikt, waardoor mensen hun motieven –voor of tegen vaccinatie– nooit tegen het licht houden. Waarom doe ik dit wel of niet? Natuurlijk zijn er ook mensen voor wie het al dan niet vaccineren echt een gebeds- en gewetenszaak is. Terecht, want vaccineren heeft te maken met vragen rond gezondheid en ziekte, onze verhouding tot Gods voorzienigheid en de manier waarop we ons leven vormgeven.”

Wat zegt u tegen iemand die worstelt met de vraag of vaccinatie strijdig is met Gods voorzienigheid of dat het een middel uit Zijn hand is waar we dankbaar gebruik van mogen maken?

„Soms heb ik de indruk dat men deze vraag wel stelt ten aanzien van vaccinatie, maar veel minder bij het gebruik van medicijnen en andere behandelingen. Het gaat om een aantal vragen: Past vaccinatie wel in een leven in afhankelijkheid van de Heere? Met welk motief ga je al dan niet over tot vaccineren? Je kunt ook met een geoorloofd middel goed of zondig omgaan. En hoe zie je de menselijke verantwoordelijkheid in dit leven? Bestaat er überhaupt een categorie ”ongeoorloofde middelen”? Of zijn de middelen neutraal of goed en kunnen we er op een zondige manier gebruik van maken, zoals bij macht en seksualiteit? In die context zou ik de discussie willen voeren; niet zozeer over de vraag of vaccineren wel of niet mag.”

Het gaat ook om de vraag hoe we omgaan met het lijden in deze gebroken werkelijkheid. L. M. P. Scholten noemde vaccineren het immuun maken voor Gods slaande hand.

„Hoe het in ieder geval niet moet, is de manier waarop minister De Jonge het vaccin aanprees: als het begin van het einde van de coronacrisis. Dan prijs je het middel, niet de Heere. Als je denkt: Nu heb ik mijn shot gehad en niets kan me overkomen, dan is dat zonde, verkeerd. Het gaat om de houding waarmee we met vaccinatie omgaan.”

U besteedt in uw boek aandacht aan de theologische bezwaren van prof. H. Bavinck, van ds. G. H. Kersten en van prof. W. H. Velema en prof. J. van Genderen. Wat kunnen christenen leren van hun visies voor het huidige debat over coronavaccins?

„Ik heb deze theologen niet voor niets gekozen: je ziet deze drie stromingen terug in het huidige vaccinatiedebat. Kort gezegd: Bavinck stelde dat God alles aan de mens heeft onderworpen: „Het beheersen der aarde is het dienen van God.” In dat kader heeft de mens de plicht om van de middelen gebruik te maken. Volgens Kersten was het nemen van voorzorgsmaatregelen met het oog op mogelijk toekomstig onheil niet in overeenstemming met het geloof in Gods voorzienigheid. Velema en Van Genderen namen in zekere zin een tussenpositie in: christenen moeten zich afhankelijk weten én in dankbaarheid gebruikmaken van wat God hun aanreikt.”

U stelt dat het lastig is om allerlei Schriftplaatsen aan te halen om te bewijzen dat vaccinatie ongeoorloofd is. Waarom?

„Ik heb de indruk dat er aan de theologische bezwaren doorgaans al een beslissing vooraf is gegaan: dat vaccinatie bij voorbaat in de categorie ongeoorloofde middelen valt en dat er vervolgens bewijsplaatsen bij worden gezocht.

Maar, het blijft een lastig onderwerp. Er zijn geen Schriftwoorden die over vaccinatie gaan. Je zult die moeten afleiden uit het geheel van de Schrift. Dan kun je op basis van exegese tot verschillende antwoorden komen. Mijn punt is niet dat de Bijbel vaccinatie afwijst of goedkeurt; het gesprek zou moeten gaan over wat de Bijbel ons leert over Gods voorzienigheid en onze verantwoordelijkheid. Hoe past vaccinatie binnen een gelovige visie op gezondheid en ziekte, die in Gods hand zijn? Dat is de levensbeschouwelijke kant.

Daarnaast moet het gesprek gaan over de medische kant van vaccineren. Vaccinatie brengt een risico mee, zoals bijwerkingen, maar ook voordelen voor individu en samenleving. Die moeten tegen elkaar worden afgewogen.

Alleen als je deze twee zaken splitst, kun je de discussie zuiver houden. Anders blijft het onhelder waar de bezwaren zitten.”

Hoe kan vaccinatie een plaats kan krijgen in een afhankelijk leven, in vertrouwen op Gods voorzienigheid?

„Dan moet ik denken aan de woorden van Paulus in Romeinen 14:8: „Want hetzij dat wij leven, wij leven den Heere; hetzij dat wij sterven, wij sterven den Heere. Hetzij dan dat wij leven, hetzij dat wij sterven, wij zijn des Heeren.” Het is mijn stellige overtuiging dat het gesprek moet gaan over de vraag hoe je van een middel gebruikmaakt, namelijk in afhankelijkheid van de Heere.

Ik ben hart- en nierpatiënt en slik iedere morgen een handvol medicijnen. Dan kan ik denken: Nu kan me niets overkomen. Dat zou niet goed zijn. We mogen van deze middelen gebruikmaken in de wetenschap dat het leven niet afhangt van medicijnen, maar van God, Die boven alle middelen staat. Aan Zijn zegen is alles gelegen.”

Prikken in perspectief. Vaccinatie in het licht van Gods voorzienigheid, A. N. F. Moens; uitg. De Banier; 128 blz.; € 9,95