Ahmedjan Kasim (24) groeit op in de Chinese stad Urumqi in het Oeigoerse gebied Xinjiang. Zijn dagen brengt hij graag spelend door met vriendjes en bovenal voetbal. Tot 2009. In de zomer van dat jaar krijgt Kasims moeder, op reis in Turkije, een telefoontje dat ze daar maar beter kan blijven.
De stelselmatige onderdrukking is de Oeigoeren in juli 2009 zozeer naar het hoofd gestegen, dat er in Xinjiang een opstand uitbreekt. Bij confrontaties met de meerderheidsgroep van de Han-Chinezen komen tientallen mensen om het leven. Het is voor de moeder van Ahmedjan Kasim de reden niet meer terug te keren naar China. Ze reist vanuit Turkije door naar Nederland.
De jonge Kasim blijft aanvankelijk in China achter met oma. Pas ruim twee jaar later ziet ook hij kans om het land te ontvluchten en naar Nederland te komen.
Na de rellen van 2009 begint de Chinese communistische overheid Oeigoeren op te sluiten in kampen. Volgens sommige statistieken zitten er bijna 2 miljoen Oeigoeren in deze zogenaamde ‘heropvoedingskampen’, waar ze moeten worden genezen van hun Oeigoerse tradities, geloof en identiteit. Er zijn verhalen over verplichte sterilisatie, seksueel misbruik en gewelddadigheid.
Nu voert Kasim vanuit Nederland strijd tegen de repressie en onderdrukking van de Chinese overheid.
Hoe zou u de Oeigoerse cultuur omschrijven?
„Oeigoeren hebben een prachtige cultuur. We zijn een hecht, gastvrij en warmhartig volk. We hebben een eigen schrift, van rechts naar links, maar schrijven ook in het cyrillisch. We hebben ook ons eigen eten, verwant aan wat de volkeren in Centraal-Azië eten: veel vlees, thee met melk en zout, ronde broden. We hebben onze eigen muziek, eigen kledingstijl.
Het gebied waar we wonen, Xinjiang, is het gebied waar we van origine vandaan komen: we zijn daar de inheemse bevolking. Oeigoeren zijn verwant aan andere Turkse volkeren, zoals Kazachen, Oezbeken en Turken. Oeigoeren zijn een van de oudste Turkse volkeren. Maar in de afgelopen zeventig jaar is er door China hard aan gewerkt om onze cultuur van de aardbodem te laten verdrijven.”
Hoe ben je uit China gevlucht en in Nederland terecht gekomen?
„Toen mijn moeder naar Nederland was gevlucht, kregen wij bezoek van Chinese agenten die mijn oma bedreigden en mijn paspoort en reisdocumenten innamen. Het heeft tweeënhalf jaar gekost om ze weer terug te krijgen. Vervolgens heeft mijn moeder ervoor gezorgd dat ik op basis van een beroep op familiehereniging naar Nederland mocht komen. Ik vluchtte op 18 november 2011 via Moskou naar Nederland.
In China besefte ik nog niet zo goed wat ik meemaakte. Maar op het moment dat ik in Nederland kwam, realiseerde ik pas goed uit wat voor abnormale situatie ik kwam.”
Je vader zit nog steeds in een kamp. Hoe is dat voor je?
„Emotioneel zwaar”, zucht Kasim. „Maar aan de andere kant maakt het mij mentaal sterker. Het geeft mij extra motivatie om me in te zetten voor mijn volksgenoten in China. Tot hij werd opgepakt, hadden we regelmatig contact. Hij belde me af en toe en stuurde zelfs wat dingen naar mij op. Dat hield met zijn arrestatie, vier jaar geleden, op. Het is vreselijk om niet te weten waar je familie is.”
Heeft zijn arrestatie te maken met het feit dat jullie uit China wegvluchtten?
„Ja. Als je familie wegvlucht naar het buitenland is dat genoeg reden om opgesloten te worden. Van vrijwel alle Oeigoeren hier in Nederland zijn familieleden opgepakt. Er zijn mensen die geen enkel contact meer hebben met familieleden. Ze zijn van jong tot oud gearresteerd.”
Voel je je wel eens schuldig om het feit dat je vader in zo’n kamp zit?
„Ja, ik heb dat gevoel wel, natuurlijk. Er zijn dagen dat ik gewoon zit te huilen om mijn vader. Dat ik denk: het komt door mij. Het blijft zwaar, maar dat is niet een reden dat ik zou stoppen of me in een slachtofferrol te manoeuvreren. Ik wil er juist iets aan doen.
Hoeveel vrijheid heb je om je vanuit Nederland in te zetten?
„China is heel goed in het kapotmaken van je reputatie. Ze bedreigen je via je familieleden. Het gebeurt bijvoorbeeld dat Oeigoeren in Nederland worden benaderd door verwanten in Xinjiang met de boodschap dat ze informatie moeten doorspelen, omdat anders hun veiligheid in gevaar komt. China heeft ook in Nederland zijn spionnen, zodat je als Oeigoer eigenlijk elkaar niet eens kan vertrouwen. Dat zijn oude communistische tactieken waar China heel goed in is.”
Heb je dat zelf ook al meegemaakt?
„Nee, maar ik reken er voortdurend mee.”
Het verhindert je blijkbaar niet je uit te spreken.
„Oeigoeren zijn héél sterk. Deze onderdrukking houden we al zeventig jaar vol. We zijn nu alleen op het punt gekomen dat we dit niet meer alleen kunnen. We hebben hulp nodig. China is een te grote macht geworden om alleen tegen te vechten. Het is nu van belang dat we heel veel mensen motiveren om samen met ons onze cultuur en identiteit te beschermen.”
Welke rol speelt de islamitische achtergrond van Oeigoerse volk in de repressie door China?
„Heel veel mensen denken dat Oeigoeren opgepakt worden omdat ze islamitisch zijn. Dat is niet zo. Ze worden opgepakt omdat ze Oeigoeren zijn. Ook christelijke Oeigoeren of atheïstische Oeigoeren worden opgepakt. Het maakt niet uit. Je wordt opgepakt, puur om je identiteit. Omdat wij onze identiteit proberen te behouden. China kan geen religies verbannen. Maar wat ze wel proberen is om de cultuur en de identiteit van ons volk weg te vagen.”
Hoe zet je je vanuit Nederland in voor de Oeigoeren in China?
„Ik voer hier onder meer het gesprek met Nederlandse Kamerleden en Europarlementariërs om hen mijn situatie voor te leggen. Ik maak daarin geen onderscheid tussen de partijen: dit probleem overstijgt rechts of links. Dit is een humanitaire kwestie, waarin we onze krachten moeten bundelen. Ik voer met iedereen het gesprek en met resultaat.”
Hoe kijk je naar het op handen zijnde handelsakkoord van de EU met China?
„Eind vorig jaar nam het Europees Parlement een resolutie aan tegen Oeigoerse dwangarbeid. Ik was superblij. Een week later werd er meer bekend over het investeringsakkoord. Het voelde alsof de resolutie niets betekende. Toen ik dat akkoord las, was dat een klap in mijn gezicht. Ik vind het zorgwekkend en ik hoop dat de ratificatie van het handelsverdrag het niet haalt.”
Nederland was in februari dit jaar het eerste Europese land dat de Oeigoerse kwestie als ‘genocide’ bestempelde.
„Ja, zeker. Dat is het resultaat van het harde werk van de afgelopen jaren. In China is natuurlijk al heel lang sprake van genocide, maar het voelt goed om die vaststelling ook terug te zien in het hart van onze democratie. Het geeft me hoop dat Nederland een voorbeeld mag zijn in Europa en zegt: we staan achter de Oeigoeren.”
Hoe kijk je aan tegen het communisme?
„We hebben gezien wat voor uitwerking een communistisch-socialistisch regime kan hebben voor landen. Kijk naar de Sovjet-Unie, Cuba, Venezuela, China en al die landen die ooit die ideologie aanhingen. Kijk naar de gevolgen: miljoenen mensen zijn vanuit die vermoord.
Sommige mensen hier vindenhet communisme interessant, maar heb je dat zelf meegemaakt? Mensen zeggen dat kapitalisme niet eerlijk is, maar communisme is niet eerlijk. Communisme pakt jouw geld af om aan andere mensen te geven.”